Bağ-Kur Yaşlılık Aylığının Hesaplanması

I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1)’nun “Yaşlılık Aylığının Hesaplanması” başlıklı 29. maddesinde, 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı hesabının ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının (ABO) çarpımından oluşacağı hüküm altına alınmıştır.

Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır. ABO ise sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 oranında uygulanmakta ancak ABO % 90’ı geçememektedir. Yine hesaplanan aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylık dönemine rastlaması halinde 5510, m.55/II gereği Ocak ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için gelir ve aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanmaktadır.

Bağ-Kur sigortalıları için 1972 yılından beri devam eden yaşlılık aylığı hesaplama yöntemi önce 1 Ocak 2000 tarihinden geçerli olmak üzere 4447 sayılı Kanunla esaslı değişikliğe uğramıştır. Yaşlılık aylığı hesaplama yöntemi daha sonra 1 Ekim 2008 tarihinden geçerli olmak üzere 5510 sayılı Kanunla bir kez daha değiştirilmiştir. Bu yasal değişiklikler nedeniyle sigortalıya ödenecek olan yaşlılık aylığının, sigortalı için hesaplanan üç farklı aylıkların toplamından oluşması aylık hesabını yapabilmeyi oldukça zorlaştırmaktadır(2).

Bu çalışmada, 4/I-a kapsamından (Bağ-Kur) bağlanacak olan yaşlılık aylığı hesaplama yöntemi hakkında bilgi verilerek konuya açıklık getirilmesi amaçlanmıştır.

II- BAĞ-KUR YAŞLILIK AYLIĞI NASIL HESAPLANIR?

5510 sayılı Kanun’un 29. maddesine göre yaşlılık aylığı güncellenmiş ortalama aylık kazanç ile ABO çarpımından oluşmaktadır. Kanun bu aylık hesaplama yöntemini ilk defa 1 Ekim 2008 tarihinden itibaren sigortalı olanlar için öngörmüştür. İlk defa sigortalı olunan tarihin 1 Ekim 2008 öncesi olması halinde yaşlılık aylığı 5510 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesindeki hükümler dikkate alınarak hesaplanmaktadır.

5510 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesine göre, 1 Ekim 2008 tarihinden önce sigortalılara bağlanacak yaşlılık aylığı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.

1. a) Sigortalının bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına veya fiilî hizmet süresine ait aylık; bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten önceki kanun hükümlerine göre, aylık talep tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı veya fiilî hizmet süresi üzerinden, bu Kanun’un yürürlük tarihi itibarıyla hesaplanacak aylığının bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihe kadarki prim ödeme gün sayısı veya fiilî hizmet süresi ile orantılı bölümü, aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile çarpılarak hesaplanır.
2. b) Sigortalının bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına ait aylığı, aylık talep tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden 29. madde hükümlerine göre hesaplanacak aylığının, bu Kanun’un yürürlük tarihinden sonraki prim ödeme gün sayısına orantılı bölümü kadardır.
3. c) Aylık, (a) ve (b) bentlerine göre hesaplanan kısmî aylıkların toplamından oluşur. Aylıklar ayrıca 29. maddenin son fıkrasına göre artırılarak belirlenir.

5510 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesindeki düzenleme, 1479 sayılı Kanun’un “Yaşlılık Aylığının Hesaplanması” başlıklı 36. maddesine yollamada bulunmaktadır. 1479 sayılı Kanun’un 36. maddesine hükmüne göre, yaşlılık aylığı, sigortalının, sigortalılık süresi içinde aylar itibariyle prim ödediği gelir basamaklarının, bu basamaklardaki prim ödeme süreleri de dikkate alınarak, aylık başlangıç tarihinde yürürlükte bulunan gelir tablosu üzerinden hesaplanacak ağırlıklı ortalamanın ABO ile çarpılması suretiyle hesaplanmaktadır. ABO ise sigortalının toplam sigortalılık süresinin ilk 10 tam yılının her bir yılı için % 3,5 takip eden 15 tam yılın her bir yılı için % 2 ve 25 yıldan fazla her bir tam yıl için % 1,5 oranlarının toplamından oluşmaktadır.

İlk defa 4447 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 1 Ocak 2000 tarihinden itibaren sigortalı olanların yaşlılık aylıkları 5510 sayılı Kanun’un 29 ve geçici 2. maddeleri ile 1479 sayılı Kanun’un 36. maddesi hükümleri dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Sigortalılık başlangıcı 1 Ocak 2000 tarihinden önce olanların yaşlılık aylık hesabı 1479 sayılı Kanun’un geçici 11. maddesi dikkate alınarak hesaplanacaktır.

1479 sayılı Kanun’un geçici 11. maddesine göre, 1 Ocak 2000 tarihinden önce sigortalı olanlara bağlanacak yaşlılık aylığı;

1. a) Sigortalının, aylık başlangıç tarihindeki toplam sigortalılık süresi esas alınarak, bu Kanun’un yürürlük tarihinden önce bulunduğu gelir basamağının aylık başlangıç tarihinde yürürlükte bulunan gelir tablosundaki değeri üzerinden, bu Kanun’un yürürlük tarihinden önceki hükümlere göre hesaplanan aylığının, bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçen sigortalılık süresinin toplam sigortalılık süresine orantılı olarak hesaplanan tutarı ile
2. b) Sigortalının, bu Kanun’un yürürlük tarihi ile aylık başlangıç tarihi arasında aylar itibariyle prim ödediği gelir basamaklarının bu basamaklardaki prim ödeme süreleri de dikkate alınarak, aylık başlangıç tarihinde yürürlükte bulunan gelir basamakları üzerinden hesaplanacak ağırlıklı ortalamasının, aylık başlangıç tarihindeki toplam sigortalılık süresi esas alınmak suretiyle belirlenen ABO üzerinden hesaplanan aylığın, bu Kanun’un yürürlük tarihinden sonra geçen sigortalılık süresinin toplam sigortalılık süresine orantılı olarak hesaplanan tutarı, toplamından oluşur.

5510 sayılı Kanun ve 1479 sayılı Kanun’un yaşlılık aylığı hesabına esas ilgili maddelerinin incelenmesi halinde, 5510, geçici md. 2’de 1479, md. 36’ya yollama yapıldığı, 1479, geçici md. 11’de ise 1479, md. 36’nın 4447 sayılı Kanunla değişikliğe uğramadan önceki metnine(3) yollamada bulunduğu görülecektir. Kanun maddeleri arasındaki bu yollamalar nedeniyle 1 Ocak 2000 tarihinden önce sigortalı olan ve Bağ-Kur kapsamından yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalıya, 1 Ocak 2000 tarihi öncesi için bir aylık (A1 aylığı), 1 Ocak 2000 ile 30 Eylül 2008 dönemi için bir aylık (A2 aylığı), 1 Ekim 2008 tarihi itibariyle de bir aylık (B aylığı) hesaplanacak, hesaplanan her bir aylık ilgili dönemlerdeki prim gün sayıları ile oranlanarak hesaplanan aylıklar kısmileştirilip daha sonra toplanacak, bu aylığa son olarak Ocak ve Temmuz zammı yansıtılacaktır.

Bu açıklamalar doğrultusunda bir örnek yapılması konuyu daha anlaşılır kılacaktır.

Örnek: 1965 doğumlu olan sigortalının;

Yaşlılık aylığı talebinde bulunduğu 10.06.2015 tarihindeki prim gün sayısı: 9475 gündür.

2000 yılı öncesi prim gün sayısı: 5315,

01.01.2000 ila 30.09.2008 arası 3150 gün,

01.10.2008 tarihinden itibaren prim gün sayısı: 1010 gün,

31.12.1999 tarihindeki Bağ-Kur basamağı: 7, son basamağı ise 14’tür.

30.9.2008 Tarihi Sonrasına Ait Sigorta Primine Esas Kazanç Tutarları

• · Yaşlılık Aylığının Hesaplanması
• · 01.01.2000 Tarihi Öncesine Ait Aylığın(A1 Aylığının) Hesaplanması

ABO1: İlk 9000 gün için ABO1 % 70 alınarak 9000 günden fazla her 360 gün için % 1 artırılacak. Bu durumda 9475 gün için ABO1 % 70+1= % 71 olacaktır. Sigortalının 55 tam yaşına ilave yaşı bulunmadığından yaştan ilave olmayacaktır.

Basamak Geliri: Sigortalının 31.12.1999 tarihindeki basamağı 7’dir. 2003 yılı ikinci döneme ait 7. Basamak geliri karşılığı 345.472.958 eski TL’dir.

A1 Aylığı: Basamak Geliri X ABO1

A1 Aylığı: 345.472.958 X % 71 =245.285.800 eski TL- 245,29 TL

A1 Aylığının Prim Gün Sayısına Göre Kısmileştirilmesi: 245,29 x 5315/9475=137,60 TL

• · 01.01.2000 ila 30.09.2008 Tarihleri Arasına Ait Aylığın (A2 Aylığı) Hesaplanması

A2 Aylığı: Basamak ortalaması geliri x ABO2

ABO2: İlk 3600 gün için % 35, 3600 günden sonraki 5400 gün için % 2 ve 9000 günden sonraki ilave her tam 360 gün için % 1,5 olmak üzere 9475 gün karşılığı ABO2: % 66,50

Basamak Ortalaması Geliri: 428.368.395 TL (eski TL)

A2 Aylığı: 428.368.395 x % 66,50= 284.864.982 eski TL- 284,86 TL (yeni)

Kısmi A2 Aylığı: 284,86 x 3150/9475= 94,70 TL

Aylıkların Birleştirilmesi: 137,60+94,70= 232,30 TL

• · SDÖ Miktarının Hesaplanması

12. Basamağa kadar emekli olanlar için 85,95 TL, 13 ile 24. Basamaktan emekli olanlar için 64,46 TL tutarındaki sosyal destek ödemesinin yaşlılık aylığına ilave edilmesi gerekmektedir. Ancak sigortalının 1 Ekim 2008 tarihinden itibaren de prim ödemesi var ise SDÖ tutarının, SDÖ x 1 Ekim 2008 öncesi prim gün sayısı/toplam prim gün sayısı formülüyle kısmileştirilmesi gerekir. Sigortalıya 14. Basamak üzerinden aylık bağlandığı için SDÖ ödemesi 64,46 TL’dir. Kısmi SDÖ tutarı ise 64,46 x 8465/9475: 57,59 TL olarak hesaplanacaktır.

Yaşlılık aylığına ilave edilecek kısmi SDÖ tutarı: 232,30 + 57,59: 289,89 TL olacaktır.

• · Birleştirilen ve SDÖ İlavesi Yapılan Aylığın Güncellenmesi

01.10.2008 tarihi öncesine ait SDÖ ilavesi yapılmış kısmi aylıklar toplamının 01.01.2015 tarihindeki değeri 847,10 TL’dir.

• · 30.09.2008 Tarihi Sonrasına Ait Aylığın (B Aylığı) Hesaplanması

B Aylığı: Güncellenmiş Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı (AB02)

ABO2: Prim ödenen her 360 gün için % 2 üzerinden 9475 x 2/360: % 52,64

Güncellenmiş Ortalama Aylık Kazanç: 1.573,66 TL

B Aylığı: 1.573,66 x % 52,64= 828,38 TL

Kısmi B Aylığı: 828,38 x 1010/9474= 88,31 TL

Kısmi B Aylığının 1.1.2015 tarihindeki değeri: 88,31 TL

Kısmi Aylıkların Toplamı: 847,10 + 88,31= 935,41 TL

A1 Aylığına 2015/Ocak zammının yansıtılması: 935,41 x 1,0233= 957,21 TL

A1 Aylığına 2015/Temmuz zammının yansıtılması: 957,21 x 1,0476= 1,002,77 TL

5510, geçici md. 65’e göre, hesaplanan aylık 1000 TL ile 1100 TL arasında olduğu için 2015/Temmuz ayından itibaren aylık 1.100 TL olarak belirlenecektir.

III- SONUÇ

Bağ-Kur yaşlılık aylığı hesaplama yöntemi önce 4447 sayılı Kanunla 2000 yılında daha sonra 5510 sayılı Kanunla 2008 yılında olmak üzere iki kez esaslı değişikliğe uğramıştır. Yaşlılık aylık miktarı, aylık hesabına esas parametrelere bağlı olarak farklı olmakla birlikte yaşlılık aylığının üç farklı kanuni düzenleme dikkate alınarak hesaplanması her sigortalı için eşit bir aylığı mümkün kılmamaktadır. Aylıkların farklılığı, aylığı düşük belirlenen sigortalılar açısından bir hoşnutsuzluğa neden olsa da aylık yasalar referans alınarak hesaplanmaktadır.

Aylıkların hesaplanması yöntemi ile ilgili olarak Anayasa Mahkemesi bir Kararı’nda, “Yasa koyucunun, sigortalıların ödeyecekleri primlerin ve bağlanacak aylıklarının hesabında esas alınan kurallar konusunda, Anayasa’da belirtilen ilkelere ve sosyal sigorta gereklerine uygun olarak adil ölçüler içinde düzenlemeler yapmak yetkisine sahip olduğunu, farklı tarihlerde emekli olan sigortalıların, emekli aylığı bağlama tarihlerinde yürürlükte bulunan farklı kurallara tabi olmaları nedeniyle aralarında eşitlik karşılaştırması yapılamayacağını belirtmiştir. Yüksek Mahkeme farklı tarihlerde ve farklı hükümlere göre aylık bağlananlar arasında sadece prim ödeme gün sayısının eşit olmasından yola çıkılarak eşitlik karşılaştırılması yapılamayacağı görüşünü benimseyerek, prim ödeme gün sayısı, yaş, ödenen prim tutarları, prim ödeme günlerinin geçtiği tarihler ve aylık talebinde bulunulan tarihlerin aynı olması halinde eşitliğin söz konusu olabileceğine ve bu şartlardan birinin farklı olmasının aylık miktarını değiştirebileceğine”(5) karar vermiştir.

KAYNAK : E YAKLAŞIM AĞUSTOS 2015

*           İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürü, SGK Başmüfettişi

**          İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd., Doktora Öğrencisi

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         Yaşlılık aylık hesabı için Bkz. Mustafa KURUCA – Murat ÖZDAMAR, Tüm Yönleriyle Emeklilik, Güncellenmiş 2. Baskı, Ankara 2013, Yaklaşım Yayınları, s. 185-203; Nergis ŞİMŞEK, SSK ve Bağ-Kur’da Emeklilik, Güncellenmiş 2. Baskı, Ankara 2012, Yaklaşım Yayınları, s. 402

(3)         1479 sayılı Kanun’un 4447 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki 36. maddesi hükmüne göre, yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanan sigortalılara en son prim ödediği gelir basamağında en az bir tam yıl prim ödemesi koşuluyla bulunduğu basamağın % 70’i oranında aylık gelir hesaplanır. Bulunduğu gelir basamak primini bir yıl ödememişse bir önceki basamak üzerinden aylık gelir hesaplanır. Bu oran 25 yıldan fazla prim ödenmiş olması halinde fazla olan her tam yıl için % 1, kadın ise 50, erkek ise 55 yaşlarından sonra sigortalılığa devamda fazla olan her tam yaş içinde ayrıca % 1 artırılır. 35. maddenin (b) ve (c) fıkralarına göre bağlanacak aylıklarda ise primi ödenmemiş 25 yıldan az her tam yıl için % 1 indirim yapılır. Yaşlılık aylığı her halde, % 90 oranını aşamaz.

(4)         2004 yılından 2008/Ocak dönemine kadar Bağ-Kur emekli aylığı zammı katsayısı 1,5939’dur. (Altışar aylık dönemlere göre; 1,10 x 1,10 x 1,06 x 1,06 x 1,03 x 1,0436 x 1, 05 x 1,0387=1,5939) 2005/Ocak ve Temmuz dönemi oranları Bağ-Kur basamağı 1-6 arası olanlar için yüzde 8 oranında, basamağı 7-12  arası olanlar için yüzde 7 oranında, 13-24 arası olanlar için yüzde 6 olanında olmaktadır.

* ‘MURAT GÖKTAŞ’ ‘MURAT ÖZDAMAR’