5510 Sayılı Kanun’a Göre Harcırah Uygulaması

I-GİRİŞ

5510 Sayılı Kanunun 10. maddesi gereği sigortalının geçici olarak görevlendirilmesinin söz konusu olacağı belirtilmiştir. bu kapsamda; gerek yurtiçi gerekse yurt dışı görevlendirmelerde sigortalılara harcırah ödemesi yapılabilir. Söz konusu ödemeler devlet memurlarına 6245 sayılı Harcırah Kanunu çerçevesinde yapılan ödemeler gibi olmalıdır. Harcırah devlet memurları için ödenmesi gereken yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafından birini, birkaçını veya tamamını ödemek için çıkarılmıştır.

Makalemizde sigortalıya yapılan harcırah ya da 5510 sayılı Kanunda belirtildiği şekilde görev yolluğunun nasıl uygulanması izah edilecektir.

II- 6245 SAYILI KANUNA GÖRE HARCIRAH USULLERİ

Gerek SGK uygulamalarında gerekse Vergi uygulamalarında harcırah uygulamasında 6245 sayılı Harcırah Kanunu esas alınmaktadır. Buna göre;

6245 sayılı Kanun’un 43. maddesi gereğince-Seyahat günlerine ait yevmiyeler, seyahat edilen vasıtanın hareket saatinden gidilecek yere varma saatine kadar gelen her 24 saat için hesap olunur. Bu süreden az devam eden seyahatler bir gün itibar olunur. Seyahat müddetinin her 24 saati aşan kesri tam gün sayılır.

6245 sayılı Kanun’un 39 maddesi gereğince Resmi bir görevle memuriyet mahalli içinde bir yere gönderilenlere gündelik verilmez. Şehir içinde göreve giden personele harcırah ödemesi yapılmaz. Geçici bir görevle memuriyet mahalli dışındaki bir yere gönderilenlerden, buralarda ve yolda öğle (saat 13.00) ve akşam (saat 19.00) yemeği zamanlarından birini geçirenlere 1/3, ikisini geçirenlere 2/3 oranında ve geceyi de geçirenlere tam gündelik verilir.

6245 sayılı kanunun 42 maddesi gereğince (Değişik: 11.12.1981 – 2562/17 md.) Geçici bir görev ile başka bir yere gönderilenlere, görev mahalline varış tarihinden itibaren bu Kanuna göre verilen gündelikler:

A- Yurtiçinde bir yıllık dönem zarfında aynı yerde, aynı iş için ve aynı şahsa 180 günden fazla harcırah verilemez. İlk 90 gün için tam, takip eden 90 gün için 2/3 oranında ödenir.

B- Yurtdışında ilk 180 gün tam ve müteakip günler için 2/3 oranında ödenir.

C- Geçici görevlendirmelerde meydana gelecek ara vermeler bu müddetleri veya gündelik miktarını artırmaya neden olamaz.

D- Ücretsiz izin, yıllık izin ve devamsızlıklarda harcırah verilmez. Ancak 6245 sayılı Kanun’un 19 maddesi gereğince Muvakkat vazife mahallinde (il dışı göreve çıktıklarında) hastalanmaları sebebiyle vazife ifa edemeyen çalışanlara, bu sebeple vazife göremedikleri günlerin en çok yedi günü için yevmiye verilebilir. Hastanede yatırılmak suretiyle tedavi masraflarının kurumlarınca ödenmesi halinde bu günler için yevmiye verilmez.

III- 5510 SAYILI KANUNA GÖRE HARCIRAH

5510 Sayılı Kanuna göre hangi ödemelerin prime tabi olmadığı adıyla tek tek sayılarak belirtilmiş ve bunlarında haricinde her ne ad altında ödeme yapılırsa yapılsın sigorta primine tabi tutulacağı denilmiştir.

Bu genel tanıma göre; 5510 sayılı Kanunun 80. maddesinde “b) Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.” denilmektedir. Bu fıkra hükmü gereği harcırah (yolluk) prime tabi tutulmaz.

İşveren Uygulama Tebliği “7.8.3- Görev Yollukları

Görev 6245 sayılı Harcırah Kanunu’nun 3. maddesinde açıklanmıştır.

Anılan maddede belirtilen yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı niteliğinde yapılan ödemeler yolluk kapsamındadır.

Bu bakımdan, sigortalılara bireysel iş sözleşmesine veya toplu sözleşmeye dayanılarak ve işveren tarafından sigortalının geçici bir görevle başka yere gönderilmesi veya görev yerini değiştirmesi dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına giren ödemeler prime esas kazanca dahil edilmeyecektir.” denilmektedir.

Bu hükümler çerçevesinde yurtiçi ve yurtdışı görevlerde personele harcırah verilir ve söz konusu harcırah prime tabi tutulmaz.

III- HARCIRAH UYGULAMASI USUL VE ESASI

İşyerinde mevzuata uygun olarak harcırah uygulaması yapılabilmesi ya da diğer bir ifade ile yaptığımız ödemenin gerecekten harcırah olarak kabul edilebilmesi için işyerinde uygulanan harcırah uygulamasının kriterlerinin açıkça belirtilmiş olması gerekir. Uygulama usulüne geçmeden İşyerinde; sigortalının ücretsiz izin, yıllık izin ve devamsızlıklarda harcırah verilemeyeceğini belirtmekte fayda var. Bunun için;

i- İşyerinde gerek yurt içi gerekse yurt dışı geçici görevlerde harcırah uygulandığına dair bir iç mevzuatın oluşturulması gerekir. Bu bağlamda işyerinin yönetim kurulu kararı dahil personel yönetmeliği, iş sözleşmesi vs. olarak bir düzenleme yapılması gereklidir. Söz konusu düzenlemede hangi durumlarda kime, hangi durumlarda ve ne kadar harcırah ödeneceği açıkça belirtilmelidir.

ii- Sigortalıya verilecek olan harcırahlarda öncelikle personelin yurtiçi ve yurtdışı görevlendirmesinin yapılması gerekir. Görevlendirme işveren tarafından doğrudan olabileceği gibi personel tarafından da talep edilebilir. Büyükşehir sınırları içinde veya il sınırları içinde yapılacak görevlendirmelerde personele harcırah ödemesi yapılamaz. Söz konusu görevlendirme yazışma ile yapılacağı gibi mail yoluyla da yapılabilir. Bu şekilde görevlendirilen personele görev yerine giderken günlük belirlenecek miktara göre görevde kaldığı gün kadar harcırah ödemesi yapılır.

iii- Ödeme avans şeklinde olacağı gibi görev bittikten ya da ay sonunda yapılabilir. Personele harcırah ödemesi yapılması için personelin harcırah beyannamesini doldurarak ilgili birim amirine iletmesi gerekir. Söz konusu harcırah beyannamesi doldurularak kontrol amacı ile şirket insan kaynakları servisine gönderilir ve birim amirinin onayı ile personele harcırah ödemesi yapılır. Harcırah beyannamesi ile beyanda bulunulmaması hallerinde harcırah ödemesi kesinlikle yapılmayacaktır. Ayrıca personele verilen harcırah haricinde sadece gider belgesi (fatura vs.) olan konaklama ve yol parası ödenecektir. Bu ödeme haricinde personele kesinlikle ödeme yapılamayacaktır.

IV- SONUÇ

Harcırah beyannameye dayalı olarak ödenmeli ve her ay sabit olarak ödenmemeli. Sürekli sabit ödeme olursa denetim ve incelemelerde muvazaa olduğu kanaati oluşabilir. Muvazaa olduğu ücret hükmünde değerlendirilir ise geriye dönük aylık hizmet prim bildirgesi vermek zorunda kalınabilir. Geriye dönük Kurum tespiti halinde aylık hizmet prim bildirgesi verme cezası 2 asgari ücrettir.

Bu sebeple harcırah uygulaması ile SGK’nın gelir vergisi uygulamasında olduğu gibi daha açık ve uygulama sınırları belli olan bir alt mevzuat yapmasında fayda var.