I- GİRİŞ

Çalışma hayatı dinamik bir yapıya sahiptir. İşverenler yirmidört saatlik zaman içerisinde üretimlerini artırmak ya da zorunluluk gerektiren işleri yaptırmak için işçilerini gece çalıştırmak zorunda olabileceklerdir. Ancak Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde hazırlanan 4857 sayılı İş Kanunu, işçileri korumak amacıyla çalışma sürelerine bazı sınırlamalar getirmiştir. Çalışma sürelerine ilişkin 4857 sayılı İş Kanunu’nun getirdiği bu sınırlamalardan biri de gece döneminde yedibuçuk saatin üzerinde çalışma yapılamayacağıdır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Gece Süresi ve Gece Çalışmaları” başlıklı 69. maddesine göre; çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönem olarak tanımlanmıştır. Mezkur Kanun maddesinin 3. fıkrasında da “İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez.” hükmü yer almaktadır. Ancak kanun hükmü gece süresine ve gece çalışmasına bir sınırlama getirmesine rağmen yedibuçuk saatin üzerinde hangi hallerde çalışma yapılabileceği hakkında bilgi vermemektedir. Gece çalışması, daha çok nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak işletilen veya nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde görülmekte olup, gece döneminde yedibuçuk saatin üzerinde yapılacak işler ise 4857 sayılı İş Kanunu’nun 76. maddesinin 2. fıkrasına göre çıkarılan “Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”(1) hükmünde belirtilmiştir. Bu yazıda; 4857 sayılı İş Kanunu’na göre gece döneminde yedibuçuk saatin üzerinde hangi hallerde çalışma yapılabileceği üzerinde durulacaktır.

II- GECE ÇALIŞMASI

Genel olarak gece çalışması, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesinde düzenlenmiştir. Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve herhalde en fazla onbir saat süren dönemdir. Kanun hükmüne göre 20.00-06.00 saatleri arası gece dönemi olarak nitelendirilmektedir. Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle gece çalışmasına ilişkin hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir. Ancak şimdiye kadar böyle bir yönetmelik çıkartılmamış olup, gece çalışması ile ilgili bazı hususlar “Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” hükümlerinde düzenlenmiştir.

Ayrıca, 4857 sayılı İş Kanunu; işçilerin gece çalışmalarının yedibuçuk saati geçemeyeceğine (md. 69/3) ve gece çalışmasında fazla çalışma yapılamayacağına (md. 41/6) hükmetmiştir.

III- POSTALAR HALİNDE GECE ÇALIŞMASI

Nitelikleri dolayısıyla devamlı çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına işçi postaları çalıştırılarak işletilen yahut nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde, çalışma sürelerine, hafta tatillerine, gece çalışmalarına ve çalışma ortasındaki zorunlu dinlenmelere dair özel usul ve esaslar “Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” hükümlerinde düzenlenmiştir.

Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, posta sayısı, yirmidört saatlik zaman içinde en az üç işçi postası çalıştırılacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Üç işçi postası şeklinde düzenlenmeyen diğer işlerde yirmidört saatlik zaman içinde çalıştırılacak işçi postaları sayısı, her bir işçi postasının çalışma süresi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesinin 3. fıkrasında öngörülen Yönetmelikte belirtilen günlük çalışma süresini aşmayacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca sağlık kuralları bakımından günde yedibuçuk saat ya da daha az çalışılması gereken işlerde işçi postaları sayısı, her bir postanın çalışma süresi, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 30. maddesine istinaden çıkarılan Yönetmelikte belirtilen günlük çalışma sürelerini aşmayacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.

Bir işçi postası ile yürütülen işlerde yahut ikili ya da üç posta halinde veya daha çok posta sayısının artırılması ile çalışılması halinde;

• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesinin 3. fıkrasında öngörülen Yönetmelikte (İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği) belirtilen günlük çalışma süresini aşmayacak şekilde postaların düzenlenmesi (her bir postada çalışan işçilerin haftalık ortalama çalışma süresinin kırkbeş saati aşmaması),
• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesinin 3. fıkrası gereği gece çalışması yedibuçuk saati geçemeyeceğinden dolayı gece dönemine rastlayan postanın çalışma süresinin de yedibuçuk saati aşmayacak şekilde belirlenmesi,
• 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 30. maddesine istinaden çıkarılan Yönetmelikte (Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik) belirtilen günlük çalışma sürelerini aşmayacak şekilde postaların oluşturulması

gerekmektedir.

Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması da gece çalışması sayılmaktadır.

IV- YEDİBUÇUK SAATİN ÜZERİNDE YAPILABİLECEK GECE ÇALIŞMASI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesinin 3. fıkrası gereği gece çalışması yedibuçuk saati geçemeyeceğinden dolayı gece dönemine rastlayan her bir postanın çalışma süresi de yedibuçuk saati aşmayacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Ancak Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “Gece Çalışma Süresi” başlıklı 7. maddesine göre;

• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 42. ve 43. maddelerinde öngörülen hallerde,
• 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanun’un 6. maddesi kapsamında,
• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 70. maddesinde öngörülen Yönetmelikte (Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği) belirtilen hallerde,

Bir işçi postası ile yürütülen işlerde ya da ikili yahut üç posta halinde veya daha çok posta sayı ile yürütülen işlerde gece çalışması yedibuçuk saatin üzerinde yapılabilir.

Yukarıda sayılan haller dışında gece dönemine rastlayan postanın çalışmasının yedibuçuk saati geçmesi halinde işyeri hakkında 4857 sayılı İş Kanunu’nun 104. maddesi gereğince idari yaptırım uygulanacaktır.

Örneğin, işyerinde; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 42. maddesine göre “Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma” yapılması veya 43. maddesine göre “Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma” yapılması ya da 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanun’un 6. maddesi kapsamında çalışılması yahut 4857 sayılı İş Kanunu’nun 70. maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri, görevleri yalnız bu işleri yapmakla sınırlı olan işçilere yaptırılmayarak, işyerinin asıl işçilerine yürüttükleri işlere ek olarak yaptırılması halinde, gece dönemine rastlayan postanın çalışmasının yedibuçuk saati geçmesi durumu, Kanun hükmüne aykırılığı oluşturmayacaktır.

V- SONUÇ

4857 sayılı İş Kanunu, 20.00-06.00 saatleri arasını çalışma hayatında gece dönemi olarak nitelendirilmiş, gece çalışmasının yedibuçuk saati geçemeyeceğini ve gece döneminde yapılan çalışmanın yedibuçuk saati geçmesi halinde uygulanacak yaptırımı da açıklamıştır. Gece döneminde yedibuçuk saatin üzerinde çalışma yapılması durumunda herhangi bir yaptırımın uygulanmayacağı çalışmalar ise Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “Gece Çalışma Süresi” başlıklı 7. maddesi hükmünde düzenlenmiştir. Bu hükme göre; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 42 ve 43. maddeleri, 79 sayılı Milli Korunma Suçlarının Affına, Milli Korunma Teşkilat, Sermaye ve Fon Hesaplarının Tasfiyesine ve Bazı Hükümler İhdasına Dair Kanun’un 6. maddesi ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 70. maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen hallerde, bir işçi postası ile yürütülen işlerde ya da ikili yahut üç posta halinde veya daha çok posta sayı ile yürütülen işlerde, gece döneminde yapılan çalışmalar yedibuçuk saatin üzerinde olabilir. Bunların dışındaki işlerde gece dönemine denk gelen postanın çalışmasının yedibuçuk saati geçmeyecek şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde işyerleri idari yaptırımla karşı karşıya kalacaklardır.

KAYNAK : E-Yaklaşım/ Aralık 2014

*          Mustafa KOÇ  İş Müfettişi

(1)         07.04.2004 tarih ve 25426 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.