ÜCRET GELİRLERİ

I- GİRİŞ

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na göre, 2016 yılında gerçek kişi tarafından elde edilen gelirlerin beyan dönemi, önce basit usulde vergilendirilen mükelleflerin Şubat 2017 ayında beyanname vermesiyle başladı ve Mart/2017 ayında ise diğer gelir vergisi mükellefleri yıllık beyanname vereceklerdir. Tam ve dar mükellef gerçek kişiler tarafından 2016 takvim yılında elde edilen ve beyanname verilmesi gereken yedi gelir unsuruna (Ticari, zirai ve serbest meslek kazançları, ücret, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ve diğer kazanç ve iratlar) ilişkin gelirler için Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi 1-27 Mart 2017 tarihinde elektronik ortamda veya kâğıt olarak verilecektir. Tahakkuk edecek gelir vergisinin de birinci taksiti 31 Mart 2017 tarihine kadar, ikinci taksitini ise 31 Temmuz 2017 tarihine kadar ödenecektir.

Gerçek usule tabi ücretlerin vergilendirilmesi iki şekilde yapılmakta olup; birincisi ve en genel olanı ücret ödemelerinden işverenler tarafından vergi kesintisi (tevkifat) yapılması suretiyle olmakta, ikincisi ise belli şartların gerçekleşmesi halinde elde edilen ücretin yıllık beyanname ile beyan edilmesi şeklinde olmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu’na göre, gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde elde etmiş oldukları ücret gelirleri gelir vergisine tabidir. Yıllık beyanname ile beyan edilmesi gereken ücret gelirlerini tevkifata tabi olan ve tevkifata tabi olmayan ücret gelirleri olarak ikiye ayırmak mümkün bulunmaktadır. Tam mükellef gerçek kişi ücretliler tarafından 2016 yılında elde edilen ücret gelirlerinin beyanında;

• · Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir.
• · Tevkifata tabi tutulmamış ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun (istisna olmadığı sürece) yıllık beyanname verilecektir.
• · Birden fazla işverenden tevkif yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde edilmesi durumunda, birden sonraki işverenden alınan ücret tutarı, 2016 yılı için 30.000 TL’yi aşması halinde, birinci işverenden alınan da dahil olmak üzere tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir.
• · 2016 yılı için beyanname verme sınırı olan 30.000 TL’yi aşmayan Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücret, menkul

sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmeyecek ve diğer gelirler için beyanname verilse dahi bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.

Bu çalışmada, 2016 yılında elde edilen tevkifata tabi olan veya olmayan ücret ve ücret kapsamındaki ödemeler için, hangi şartlarda Gelir Vergisi Beyannamesi verileceği incelenecektir(2).

II- ÜCRET GELİRİNİN KAPSAMI

İşverenler, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dahilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişilerdir. Ücret ise; işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar (hizmet karşılığının mal olarak verilmesi) ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen (konut, araç sağlanması vb.) menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık ilişkisi niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması ücretin niteliğini değiştirmez. Ayrıca Gelir Vergisi Kanunu’nda, aşağıda yazılı ödemeler de ücret olarak kabul edilmektedir.

• Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesinde belirtilen sandıklar tarafından ödenen ve en yüksek Devlet memuruna yapılan en yüksek ödeme tutarını aşan emekli, malûliyet, dul ve yetim aylıkları.
• Daha önce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan menfaatler.
• TBMM, İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzer diğer kişilere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler.
• Yönetim ve Denetim Kurulları başkanı ve üyeleriyle, tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler.
• Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler.
• Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler.

III- ÜCRET ÖDEMELERİNİN TEVKİF SURETİYLE VERGİLENDİRİLMESİ

Ücretin hizmet erbabına ödenmesi sırasında sorumlular (işverenler) tarafından verginin kesilerek Gelir İdaresine yatırılmasına kesinti (tevkifat) usulü denilmektedir. Gerçek usulde elde edilen ücretlerin vergilendirilmesi esas olarak bu yöntemle yapılmaktadır(3). Ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde ilke olarak gerçek usul kabul edilmiştir. Vergi, gelirin gerçek ve safi tutarı üzerinden alınmaktadır. Ücret gelirleri, Gelir Vergisi Kanunu’nda veya diğer özel kanunlarda kısmen veya tamamen istisna edilmiş olup, istisna uygulamasında ücret geliri elde eden kişilerin durumu da etkili olmaktadır. İstisna kapsamında olmayan ücret gelirleri gerçek usulde tevkif suretiyle vergilendirilmektedir.

Ücret geliri tevkifata tabi tutulmadan önce, ücretin safi tutarının bulunması gerekmektedir. Ücretin safi tutarı ise, işveren tarafından verilen para ve ayınlarla sağlanan yararlar toplamından (yani ücretin gayrisafi tutarından) Gelir Vergisi Kanunu’nda belirtilen indirimlerin uygulamasından sonra kalan miktardır. Daha sonra, işverenler tarafından hizmet erbabına yapılan ücret ve ücret kapsamındaki ödemelerden tevkifat yapmak zorunda olan işverenler tarafından vergi tevkifatı yapılmakta ve sorumlu sıfatıyla muhtasar beyanname ile Gelir İdaresine beyan edilmektedir. Ancak, genel bütçeye dahil idare ve müesseseler yaptıkları vergi tevkifatı için beyanname vermezler.

IV- YILLIK BEYANNAME İLE BEYAN EDİLECEK/BEYAN EDİLMEYECEK ÜCRET GELİRLERİ

Gelir Vergisi Kanunu’na göre, yıllık beyanname ile beyan edilmesi gereken ücret gelirlerini tevkifata tabi olan ve tevkifata tabi olmayan ücret gelirleri olarak ikiye ayırmak mümkün bulunmaktadır.

1- 2016 yılında tam mükellef(4) gerçek kişi ücretliler tarafından elde edilen ücret gelirleri nedeniyle beyanname verecek olanlar şöyledir;

• Tevkifata tabi tutulmamış ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun (istisna olanlar hariç) yıllık beyanname verilecektir.
• Birden fazla işverenden tevkif yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde edilmesi durumunda, birden fazla işverenden aldıkları ücret tutarı, 2016 yılı için 30.000 TL’yi aşması halinde, birinci işverenden alınan da dahil olmak üzere tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir.
• İstisnadan faydalanmayan yabancı elçilik/konsolosluk memur ve hizmetlilerin ücretleri.

2- 2016 yılında tam mükellef gerçek kişi ücretliler tarafından elde edilen ücret gelirleri nedeniyle beyanname vermek zorunda olmayanlar şöyledir;

• Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir.
• Birden fazla işverenden kesinti yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde eden ücretlilerden, birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerin toplamı 30.000 TL’yi aşmayan ücretliler.
• Kanunî ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler.
• İstisnadan faydalanan yabancı elçilik/konsolosluk memur ve hizmetlilerin ücretleri.

3- 2016 yılında dar mükellef(5) gerçek kişi ücretliler tarafından elde edilen ücret gelirleri nedeniyle beyanname vermeyecek olanlar şöyledir;

Dar mükellef gerçek kişiler, tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan ücret gelirleri için yıllık beyanname vermeyecekler, diğer gelirleri için beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir.

A- BİRDEN FAZLA İŞVERENDEN ALINAN ÜCRET GELİRLERİ İÇİN BEYANNAME VERİLMESİ

Birden fazla işverenden tevkifata tabi ücret alan ve birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerin toplamı Gelir Vergisi Kanunu’nda yazılı vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2016 yılı için bu tutar 30.000 TL’dir.) aşmayan mükelleflerin, kesinti yoluyla vergilendirilmiş ücretleri yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir. Ancak, birden sonraki işverenden alınan ücretlerin toplamı 30.000 TL’yi aşması durumunda, ücretlerin tamamı (ilk işverenden alınan ücrette dahil olmak üzere) yıllık beyannameye dahil edilecektir. Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenecektir(6).

Gayrisafi ücret tutarından yapılacak yasal indirimler yapıldıktan sonra bulunan gerçek safi tutar yani vergi matrahı, ücret gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde dikkate alınacaktır. 2016 yılında tevkifata tabi olarak birden fazla işverenden elde edilen ücret gelirlerinin yıllık beyannameyle beyanı ile ücret geliri ve diğer gelir unsurlarının birlikte elde edilmesi durumunda beyan edilecek gelirin tespitine ilişkin örnekler aşağıda yer almaktadır(7). Örneklerde, ücret ve diğer gelir unsurlarından yıl içinde yapılan gelir vergisi tevkifat tutarları dikkate alınmamış olup; yıllık beyanname ile beyan edilen gelir unsurları ile ilgili olarak yıl içinde tevkif suretiyle ödenen vergilerin beyannamede hesaplanan gelir vergisinden mahsup edileceği tabiidir. Örneklerde; gelir vergisi hesaplanırken, ücret gelirlerinden % 14 oranında sigorta prim ve % 1 oranında işsizlik sigortası prim kesintisi yapıldığı varsayılmıştır.

Örnek-1: Kişi, 2016 yılında üç ayrı işverenden ücret geliri elde etmiş ve ücretlerin tamamı kesinti yoluyla vergilendirilmiştir.

Örnekte yer alan ve birinci işverenden alınan ücret toplama dahil edilmeyecek olup, ikinci ve üçüncü işverenden alınan (15.000 + 10.000 =) 25.000 TL ücretler toplamı 30.000 TL’lik beyan sınırını aşmadığından ücret gelirlerinin tamamı beyan edilmeyecektir.

Örnek-2: Kişi, 2016 yılında 3 ayrı işverenden toplam 132.000 TL ücret geliri elde etmiş ve ücret gelirlerinin tamamı yıl içinde tevkif suretiyle vergilendirilmiştir.

Ücretli 1. işveren olarak 100.000 TL ücret geliri elde ettiği işvereni seçmiştir. Kişinin diğer işverenlerden elde ettiği ücret tutarı olan (20.000+12.000=) 32.000 TL, 2016 yılı için beyan sınırı olan 30.000 TL’yi geçtiğinden, 132.000 TL’lik ücret gelirinin tamamı beyan edilecek ve yıl içinde tevkif yoluyla kesilen vergiler ise hesaplanan vergiden mahsup edilecektir.

Örnek-3: Kişi, 2016 yılında iki ayrı işverenden tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş ücret geliri elde etmiştir.

Birinci işverenden alınan ücret toplama dahil edilmeyecek olup, 2. işverenden alınan ücret tutarı olan 60.000 TL, 30.000 TL’lik beyan sınırını aştığı için birinci işverenden aldığı ücret de dahil olmak üzere 260.000 TL ücret gelirinin tamamı beyan edilecektir.

Örnek-4: Kişi, 2016 yılında tamamı üzerinden tevkifat yapılmış olan 2016 yılı ücret gelirleri şöyledir.

Mükellefin birden sonraki işverenden aldığı ücret geliri olan 30.000 TL, 2016 yılı için 30.000 TL’lik beyan sınırını aşmadığından, ücret gelirleri beyan edilmeyecektir. Tevkifata tabi işyeri kira geliri olan 40.000 TL ise 2016 yılı için geçerli olan 30.000 TL’lik beyanname verme sınırını aştığından mükellef sadece bu gelirini beyan edecektir.

Örnek-5: Kişi, üç ayrı şirkette yönetim kurulu üyesi olup, 2016 yılında elde ettiği 125.000 TL ücret gelirlerinin tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiştir. Ödevli ayrıca 20.000 TL konut kira geliri elde etmiştir.

Beyanname verilip verilmeyeceği öncelikle ücret gelirleri dikkate alınarak değerlendirilecektir. Ücret gelirleri ile ilgili olarak birinci işverenden alınan ücret hariç, ikinci ve üçüncü işverenden alınan ücretlerin toplamı (20.000 +25.000 =) 45.000 TL, 30.000 TL’lik beyan sınırını aştığı için birinci işverenden alınan ücret de dahil olmak üzere ücret gelirlerinin tamamı olan 125.000 TL beyan edilecektir. Konut kira geliri ise 2016 yılı için belirlenen 3.800 TL’lik istisna tutarını aştığından tamamı beyannameye dahil edilecektir. Ancak, ödevli mesken istisnasından yararlanamayacaktır. Ödevlinin elde ettiği kira ve ücret geliri toplamı (145.000 TL), 2016 yılı bakımından Gelir Vergisi Kanunu’nun 103. maddesinde yazılı tarifenin üçüncü diliminde ücret gelirleri için belirlenen tutarı (110.000 TL) aştığından elde edilen kira geliri için istisna uygulanmayacaktır. Bu durumda, ücret ve mesken kira geliri toplamı olan 145.000 TL Mart/2017 ayında beyan edilecektir.

Örnek-6: Kişinin, 2016 yılı ücret, menkul ve gayrimenkul sermaye iradı gelirleri aşağıdaki gibi olup, ücret ve işyeri kira gelirleri tevkif yoluyla vergilendirilmiştir.

Mükellefin 1. işverenden aldığı ücret hariç diğer işverenden elde ettiği ücret tutarı olan 35.000 TL, 2016 yılı için beyan sınırı olan 30.000 TL’yi aştığından, 160.000 TL ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir. Mevduat faizi geliri ve 01.01.2006 tarihinden sonra ihraç edilen Hazine bonosu faiz geliri, GVK’nın geçici 67. maddesine göre tevkifata tabi olduğundan tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir. Bu gelirler, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilse de beyannameye dahil edilmeyecektir.

Konut kira geliri (12.000 TL), 2016 yılı için 3.800 TL’lik istisna tutarını aştığından mutlaka beyan edilecektir. Tevkifata tabi tutulmuş işyeri kira geliri olan 20.000 TL ise, ücret geliri ile birlikte toplandığında beyan sınırı olan 30.000 TL’yi aştığından beyannameye dahil edilecektir. Ödevli ücret, işyeri ve konut kira gelirinin toplamı olan 192.000 TL’yi yıllık beyannameyle beyan edecektir. Beyannamede, hesaplanan gelir vergisinden yıl içinde ücret ve işyeri kira gelirinden tevkif suretiyle kesilen vergiler mahsup edilecektir. Ancak ödevli, konut kira gelirine ilişkin olarak mesken istisnasından yararlanamayacaktır. Çünkü, ödevlinin elde ettiği kira, ücret ve menkul sermaye iradı geliri toplamı (342.000 TL), 2016 yılı için belirlenen tutarı (110.000 TL) aştığından elde edilen kira geliri için mesken istisnası uygulanmayacaktır.

B- YABANCI ÜLKELERDE BULUNAN İŞVERENLERDEN ALINAN TEVKİFATA TABİ OLMAYAN ÜCRETLERİN BEYANI

Yabancı ülkelerde bulunan işverenlerden alınan ve tevkifata tabi olmayan ücretlerin (varsa Türkiye dahilindeki kazanç ve iratlarıyla birlikte) yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Buna göre, ücretlerini yabancı bir memleketteki işverenden doğrudan doğruya alan hizmet erbabına ödenen ücretlerden tevkifat yapılmayacağından ücret gelirini elde edenler tarafından yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu(8)’nda yer alan hüküm gereğince;

• Kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler ile
• Kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin, Ekonomi Bakanlığından alınan izne istinaden kurulan bölgesel yönetim merkezlerinde münhasıran merkezin faaliyet izni kapsamında istihdam ettikleri hizmet erbabına Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler

gelir vergisinden istisna edilmiştir.

Örnek-7: Merkezi Japonya’da bulunan (X) Firmasının İstanbul’daki irtibat bürosunda çalışan Bay (A)’ya, işvereni tarafından Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden 2016 yılında 50.000 Dolar tevkifata tabi tutulmamış ücret ödenmiştir. Gelir Vergisi Kanunu’nun 23/14 numaralı bendine göre döviz olarak ödenen ücretler gelir vergisinden istisna olduğundan, ödevli yıllık beyanname vermeyecektir. Şayet ödenen ücret (TL) olarak ödenmiş olsaydı, ücretli istisnadan yararlanamayacak ve tevkifata tabi tutulmamış ücret gelirinin tamamını Mart/2017 ayında yıllık beyanname ile beyan edecekti.

C- YABANCI ELÇİLİK VE KONSOLOSLUKLARDA ÇALIŞANLARA ÖDENEN ÜCRETLERİN BEYANI

Yabancı ülkelerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o ülkenin uyruğunda bulunan memurları dışında kalan memur ve hizmetlilerin yalnızca bu işlerden dolayı aldıkları ücretler, karşılıklı olmak koşuluyla gelir vergisinden istisna edilmiştir(9). Karşılıklılık esasının uygulanmadığı durumlarda karşılık esasına uymayan ülkenin Türkiye’deki temsilciliğinde çalışan memurlar istisnadan yararlanamazlar. Bu durumda ücret sahipleri elde ettikleri tevkifatsız ücret gelirini yıllık gelir vergisi beyannamesiyle oturdukları mahallin vergi dairesine beyan edeceklerdir.

Örnek-8: Ankara’daki (X) Konsolosluğunda çalışan Türk uyruklu Bayan (B), 2016 yılında 100.000 TL ücret geliri elde etmiştir. İki ülke arasında karşılıklılık ilkesinin geçerli olmaması nedeniyle, anılan personelin elde ettiği ücret istisna kapsamında değildir. Buna göre, (X) Konsolosluğunda çalışan Türk uyruklu personel, ücretinden tevkifat yapılmadığından ve karşılıklılık esasının geçerli olmaması nedeniyle ücret gelirinin tamamını yıllık beyanname ile Mart/2017 ayında beyan edecektir.

V- YILLIK BEYANNAMEDE YAPILACAK İNDİRİMLER

2016 yılında elde edilen ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyan edilmesi halinde gelir toplamından, vergi hesaplanmadan önce yapılacak indirimler Gelir Vergisi Kanunu ile diğer kanunlarda belirtilmiştir. Gelir vergisi matrahının tespitinde gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden aşağıda belirtilen indirimlerin yapılabilmesi için yıllık beyanname ile bildirilecek bir gelirin bulunması ve yapılacak indirimlerin ilgili mevzuatta belirtilen şartları taşıması gerekmektedir. Beyan edilen gelir toplamından indirim konusu yapılabilecek bazı unsurlar şunlardır(10):

• Hayat/Şahıs sigorta primleri,
• Eğitim ve sağlık harcamaları,
• Engellilik indirimi,
• Bağış ve yardımlar,
• Başbakanlıkça veya Bakanlar Kurulunca başlatılan yardım kampanyalarına yapılan ayni ve nakdi bağışlar,
• İktisadi işletmeleri hariç Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımlar,
• Sponsorluk harcamaları,
• Bireysel Katılım Yatırımcısı indirimi (GVK’nın geçici 82. maddesine göre),
• EXPO 2016 Antalya Ajansına yapılan her türlü nakdi ve ayni bağış ve yardımlar ve sponsorluk harcamaları (GVK’nın geçici 83. maddesine göre),
• Diğer kanunlara göre tamamı indirilecek bağış ve yardımlar (Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu’na, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu’nun Kuruluşu Hakkındaki Kanun’a, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’na, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanunu’na, Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı Kanunu’na göre yapılan bağış ve yardımlar gibi.)

VI- ÜCRET GELİRİNİN BEYANINDA ASGARİ GEÇİM İNDİRİMİ UYGULAMASI

Ücretlerinden vergi kesintisi yapılmayan ve bu nedenle ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretlilerde asgari geçim indirimi, yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinin ücret gelirlerine isabet eden tutarından mahsup edilmesi suretiyle gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamdaki ücretliler, yıllık beyannamelerine ekinde yer alan “Aile Durumu Bildirimi”ni doldurarak ekleyeceklerdir(11). Kesintiye tabi olmayan ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretliler bu beyannameye diğer gelir unsurlarını da dahil etmeleri halinde asgari geçim indirimi, yıllık beyannamede sadece ücret gelirlerine isabet eden gelir vergisinden mahsup edilecektir. Birden fazla işverenden kesinti yoluyla vergilendirilen ücret geliri elde edilmesi dolayısıyla ücret gelirinin yıllık beyanname ile beyan edilmesi halinde, yıl içinde işveren aracılığıyla asgari geçim indiriminden yararlanılması nedeniyle, yıllık beyannamede asgari geçim indiriminden yararlanılması mümkün değildir.

Ücretlerinden vergi kesintisi yapılan ve işverenler aracılığıyla yıl içinde asgari geçim indiriminden yararlanan mükelleflerin, kesintiye tabi ücret gelirlerini yıllık beyannameye dahil etmeleri halinde, beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, yıl içinde kendisine ödenen ücret üzerinden kesilen gelir vergisinin asgari geçim indirimi mahsup edilmeden önceki tutarı mahsup edilecektir. 2016 yılında tevkifata tabi tutulmayan ücret geliri nedeniyle yıllık beyanname veren ve asgari geçim indiriminden yararlanmak isteyen ücretliler, yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecek asgari geçim indirimi tutarını hesaplarken 2016 yılının bilgilerini dikkate alarak hesaplama yapacaklardır.

Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında belirlenen asgari ücretin yıllık brüt tutarına; üretlinin kendisi için % 50, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk 2 çocuk için % 7,5, üçüncü çocuk için % 10 ve diğer çocuklar için % 5 olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak tutarın, Gelir Vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranla (% 15) çarpılması sonucu bulunacak indirim tutarının beyannamede hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmesi suretiyle bulunacaktır. Hesaplanan bu tutar ise ödenecek vergiden mahsup edilecektir. Asgari geçim indiriminin yıllık tutarı, her ücretli için asgari ücret üzerinden hesaplanan yıllık vergi tutarını aşmayacaktır.

VII- ÜCRET GELİRİNE UYGULANACAK GELİR VERGİSİ TARİFESİ

Gelir vergisine tabi gelirlerin vergilendirilmesinde uygulanacak vergi tarifesi, 2016 takvim yılı gelirlerinin vergilendirilmesinde esas alınmak üzere aşağıdaki şekilde belirlenmiştir(12). Ücret dışındaki gelir unsurları için beyanname veren bir mükellefin aynı anda ücret gelirinin de olması ve beyannamedeki toplam gelirin 69.000 TL’yi aşması durumunda 25.02.2011 tarih ve 75 no.lu Gelir Vergisi Sirkülerinde yapılan açıklamalara göre vergi hesaplanmaktadır. Aşağıdaki vergi tarifesinde de görüldüğü üzere, vergi tarifesinde üçüncü gelir diliminden itibaren ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde, ücretlilerin lehine farklılaştırma yapılmış ve ücret gelirine ilişkin matrah dilimlerinin bir üst vergi tarifesine daha geç girmesi sağlanmıştır.

VIII- ÜCRET GELİRİNİN HAZIR BEYAN SİSTEMİ İLE BEYANI

Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından kira gelirlerinin beyanı için 2012 yılından bu yana uygulanmakta olan önceden hazırlanmış kira beyanname sisteminin kapsamı genişletilmiş ve gelirleri sadece ücret, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlardan veya bunların birkaçından veyahut tamamından ibaret olan gelir vergisi mükelleflerinin, bu gelirlerine ilişkin beyannamelerinin önceden hazırlanarak mükelleflerin onayına sunulması esasına dayanan Hazır Beyan Sistemi 1 Mart 2016 tarihinde uygulamaya geçirilmiştir(13). 2016 yılında tevkifata tabi olmayan ücret geliri elde eden ücretliler ile birden fazla işverenden ücret alan ve birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerin toplamı beyanname verme sınırını aşan mükellefler, ücretlerinin tamamını Hazır Beyan Sistemini kullanarak beyan edebileceklerdir. Ücret geliri elde eden mükellefler Hazır Beyan Sistemine, kişiye özel hazırlanmış güvenlik soruları cevaplanarak ya da İnternet Vergi Dairesi şifresi kullanılarak (şifre yoksa herhangi bir vergi dairesine kimlikle başvurularak ücretsiz olarak alınabilir), giriş yapabilirler(14). Ücret geliri elde edenler, bu sistem üzerinden Gelir İdaresi tarafından kendileri için hazırlanmış olan beyannameyi aynen veya değişiklik yapılarak onaylamak suretiyle beyanname verilmiş ve gelir vergisi tahakkuk etmiş olacaktır.

IX- SONUÇ

2016 yılında elde edilen ücret geliri için yıllık beyanname verilmesi gerekiyor ise, ücretlilerin 1-27 Mart 2017 döneminde Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesini vermesi ve hesaplanan gelir vergisini de Mart ve Temmuz aylarında iki eşit taksitte ödemeleri gerekmektedir. Yıllık beyannamede gelir vergisi birinci taksit ödeme süresi içinde ayrıca 51,40 TL’de(15) damga vergisi ödenmesi gerekmektedir. Memleketi terk ve ölüm gibi mükellefiyetin kalkmasını gerektiren durumlarda, beyan üzerine tarh edilen vergiler beyanname verme süreleri içinde ödenecektir. Hesaplanan vergi; mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine, bağlı olunan vergi dairesindeki hesabın bildirilmesi şartıyla diğer vergi dairelerine veya tahsile yetkili banka şubelerine ve internet bankacılığı yoluyla ödenebilir. Ücret gelirlerinin yıllık beyannameye dahil edilmesi halinde, beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, yıl içinde ücret ödemeleri üzerinden kesilen gelir vergisi mahsup edilecektir. Ücret geliri elde edenlerin, son derece kolay ve hızlı bir uygulama olan Hazır Beyan Sistemini kullanarak internet ortamında beyannamelerini vermeleri büyük bir kolaylık olduğu unutulmamalıdır(16).

*           Gelir İdaresi Grup Başkanı

(^·)         Bu yazıda yapılan açıklamalar, tamamıyla yazarına ait olup, hiçbir şekilde yazarın çalıştığı Kurum’u bağlamaz, Kurum’un görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.

(2)         Bu çalışmada yer alan açıklamalar, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 1, 2, 3, 4, 5, 16, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 61, 62, 63, 64, 85, 86, 89, 92, 94, 95, 96, 98, 100, 103, 104, 117 ve 121. maddelerinde yer alan hükümler dikkate alınarak yapılmıştır.

(3)         Diğer ücret gelirlerinin vergilendirilmesi GVK’nın 64. maddesine göre yapılmakta olup, diğer ücretlilerin vergisi vergi daireleri tarafından hesaplanmakta ve vergi karnelerine yazılmakta olup, bu kişilerin yıllık beyanname vermesi söz konusu değildir.

(4)         Tam Mükellefiyet: Tam mükellef olan bir kişi hem Türkiye’den hem de varsa Türkiye dışından elde ettiği gelirlerden dolayı Türkiye’de vergiye tabi olacaktır. GVK’nın 3 ve 4. maddelerine göre; Gelir Vergisi Kanunu açısından ikametgâhı Türkiye’de olanlar tam mükellef sayılmaktadırlar. Bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak 6 aydan fazla oturanlar ise Türkiye’de yerleşmiş sayılırlar. Türkiye’den geçici olarak yapılan ayrılmalar devamlılık şartını ortadan kaldırmaz.

(5)         Dar Mükellefiyet: Türkiye’de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler, yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Buna göre, Türkiye’de bir ikametgahı bulunmayanlar ile Türkiye’de 6 aydan daha kısa süre bulunanlar, dar mükellef olarak vergilendirilir. 210 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, kamu kurumlarına veya merkezi Türkiye’de bulunan özel teşebbüslere bağlı olarak işleri sebebiyle yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşlar hariç olmak üzere, çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmektedir.

(6)         11.02.2004 tarih ve 16 sayılı Gelir Vergisi Sirküleri.

(7)         Beyan edilen gelir tutarından GVK’nın 89. maddesinde yer alan indirimlerin olması halinde, belirlenen şartlar ve limitler doğrultusunda indirim konusu yapılması mümkün bulunmaktadır.

(8)         GVK’nın 23. maddesinin 14. bendinde yer alan hüküm.

(9)         GVK’nın 15 ve 16. maddelerine göre.

(10)       GVK’nın 89. maddesinde ve diğer düzenlemelerde yer alan hükümlere göre beyan edilen gelir tutarından; söz konusu indirimlerin bazıları belli limitler ve sınırlamalar çerçevesinde indirim konusu yapılırken, bazılarının ise tamamı (% 100’ü) indirim konusu yapılabilmektedir.

(11)       265 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği.

(12)       290 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği.

(13)       Konu hakkında gerekli açıklamalar 470 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile yapılmıştır.

(14)       Hazır Beyan Sistemine erişim ve uygulama hakkında detaylı bilgiye Gelir İdaresi Başkanlığı’nın www.gib.gov.tr/Hazır Beyan Sistemi adresinden ulaşılabilir.

(15)       61 Seri No.lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği.

(16)       Ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyanı konusunda ayrıntılı bilgi için, Gelir İdaresinin internet sayfasında yer alan (www.gib.gov.tr/Rehberler/GVK) Ücretler İçin Vergi Rehberine bakılmasında fayda vardır.

Yazarlar : ‘İMDAT TÜRKAY’