I- GİRİŞ

Daha önceki makalemiz de istihdamın arttırılmasına yönelik olarak ülkemizde devlet eliyle yapılan en büyük müdahale özel sektöre sağlanan teşvik uygulamalarının olduğunu ve bu uygulamaların en başında da sigorta prim teşviklerinin geldiğini belirtmiştik. Yine yazımızda uygulanan bu teşviklerin bazılarının 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1), bazılarının ise diğer Kanunlar gereğince uygulandığına değinilmiş ve SGK prim teşvik uygulamalarından 5510 sayılı Kanun gereğince uygulananlar dört sigorta prim teşviki içerisinde en çok uygulanan üç teşvik üzerinde durulmuştur. Bu yazımızda ise diğer Kanunlar gereği uygulanan teşvikler üzerinde durulacaktır. Ancak uygulanan bu teşvik uygulamalarından bazıları özellikli iş veya işletmeler hakkında uygulandığından çok fazla yararlanılmamaktadır. Bu nedenle en fazla talep gören teşvik uygulamaları üzerinde durulacaktır.

II- ÇEŞİTLİ KANUNLAR GEREĞİ UYGULANAN PRİM TEŞVİKLERİ

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işverenlere çeşitli Kanunlar gereğince uygulanan teşvikleri başlıklar halinde belirtmek gerekirse;

• Genç ve Kadın İstihdamı İle Mesleki Belgesi Olan Sigortalı İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvik
• İşsizlik Ödeneği Alanları İşe Alan İşverenlere Uygulanan Teşvik
• Engelli Sigortalı İstihdamında İşveren Hissesi Sigorta Prim Desteği
• Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinde Sigorta Prim Teşviki
• Kültür Yatırımları ve Girişimlerine Sigorta Prim Teşviki

adı altında teşvikler uygulandığı görülmektedir. Belirttiğimiz üzere bu yazımızda bu teşviklerden en sık kullanılan ve yukarıda ilk üç maddede sayılan teşvikler ele alınacaktır.

A- GENÇ VE KADIN İSTİHDAMI İLE MESLEKİ BELGESİ OLAN SİGORTALI İSTİHDAMI HALİNDE UYGULANAN TEŞVİK

Söz konusu teşvik uygulaması, 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun(2) ile 4447 sayılı Kanuna(3) geçici 10. madde eklenmiştir. 01.03.2011 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan teşvik uygulamasında sigorta primlerinin (Prime Esas Kazancın Üstü Sınırı İle Sınırlı Olmaz Üzere) işveren hissesine düşen payın tamamı İşsizlik Sigortası Fonu tarafından karşılanmaktadır.

Örnek: Teşvikten yararlanma şartlarına haiz sigortalı X Limited Şirketinde 20.05.2012 tarihinde işe alındığı ve bahse konu işyerinin son altı aylık döneminde, 2012/Mayıs ayında: 8, 2012/Nisan ayında: 5, 2012/Mart ayında: 5, 2012/Şubat ayında: 7, 2012/Ocak ayında: 7, 2011/Aralık ayında: 8, sigortalı çalıştırılmıştır. Bu durumda baz alınan aylardaki toplam sigortalı sayısı: 8 + 5 + 5 + 7 + 7 + 8 = 40 Ortalama sigortalı sayısı: 40 / 6 = 6,6 = 7 olacaktır. Buna göre söz konusu işletme bahse konu sigortalıdan dolayı 4447 sayılı Kanun’un geçici 10. maddesinde öngörülen destekten 8 ve üzerinde sigortalının çalıştırıldığı aylarda yararlanılabilecektir.

1- Teşvikten Yararlanma Şartları ve Süreleri

Genç ve Kadın İstihdamı İle Mesleki Belgesi Olan Sigortalı İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvikten işverenin yararlanabilmesi için;

– Sigortalının 01.03.2011 ila 31.12.2015 tarihleri arasında işe alınmış olması,

– Sigortalının fiilen çalışması,

– Sigortalının 18 yaşından büyük olması,

– Sigortalının işe başladığı tarihten önceki altı aylık dönemde SGK’ya verilmiş olan aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı olmaması,

– Sigortalının sosyal güvenlik destek primine tabi çalışmaması,

– Sigortalının yurt dışında çalışmaması,

– Özel sektör işvereni olmak,

– Sigortalının, ortalama sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılması,

– İşyerinden kaynaklanan yasal ödeme süresi geçmiş prim ve idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması,

– Aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde Kurum’a verilmesi,

– Sigorta primlerinin yasal süresi içinde ödenmesi

şartlarının birlikte gerçeklemiş olması gerekmektedir(4).

Söz konusu teşvikten;

18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınlardan;

– Mesleki yeterlik belgesine sahip olanlar için 48 ay*

– Mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yükseköğretim kurumlarından mezun olanlar veya Türkiye İş Kurumunca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler için 36 ay*

– Yukarıda belirtilen niteliklere sahip olmayanlar için 24 ay*

– 29 yaşından büyük erkeklerden,

– Mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yükseköğretim kurumlarını ya da Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kursunu bitiren ve belgede belirtilen meslek ya da alanlarda işe alınan ve/veya çalıştırılan için 24 ay*

– Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı, Kanun’da sayılan belgelere sahip olmayanlar için 6 ay

– 4/a bendi kapsamında çalışmakta iken, 01.03.2011 tarihinden sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yükseköğretim kurumlarını bitirenler için 12 ay*

*Bu kapsama girenlerin Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı işsizler arasından işe alınmaları halinde ilave olarak altı ay eklenmektedir(5).

B- ENGELLİ SİGORTALI İSTİHDAMINDA İŞVEREN HİSSESİ SİGORTA PRİM DESTEĞİ

4857 sayılı İş Kanunu’nun(6) 30. maddesi ile (15.05.2008 tarih ve 5763 sayılı Kanunla(7) değişik) kanunlaşan ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nın 2008-77 sayılı Genelgesi(8) ile uygulama şekli düzenlenen bu teşvik 01.07.2008 tarihinde uygulanmaya başlanmıştır. Bu teşvik ile 50 kişiden fazla işçi çalıştıran özel sektör işverenlerince çalıştırılan özürlü sigortalılardan prime esas kazanç alt sınırı üzerinden yani asgari ücret üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin tamamı hazine tarafından karşılanmaktadır. Daha önce bu teşvik kapsamında sigorta primi işveren hissesinin %50’si hazine tarafından karşılanmaktayken 6518 sayılı Kanun’un ile yapılan değişiklik ile bu aran %100 olarak değiştirilmiştir(9).

Örnek: SGK’ya borcu olmayan bir işverence 1.500,00 TL karşılığında çalıştırılan bir sigortalıdan dolayı yararlanılacak teşvik tutarını hesaplayacak olursak;

(05510 Kodu İle Bildirilen) 5510 sayılı Kanun gereğince uygulanan ve hazine tarafından karşılanan 5 puanlık indirim (1.500,00 x 5/100) 75,00 TL olacaktır. Bu 5 puanlık indirim düşüldükten sonra (20,5-5) işveren hissesi payı %15,5 kalacaktır. Buna göre yapılacak hesaplama ile (1.201,50 (Prime esas kazanç alt sınırı) x 15,5/100) 186,23 TL (14857 Kodu İle Bildirilen) bu teşvikten indirim kazanılacaktır ve bu tutar Hazine’ce karşılanacaktır. Bu durumda normal şartlarda yani herhangi bir teşvikten yararlanmadan işveren tarafından ödenecek tutar; (1.500,00 x 34,5 / 100) 517,50 TL iken, teşvikler sonucunda işveren tarafından ödenecek prim tutarı (75,00 + 186,23) 261,23 TL indirimli olarak (517,50 – 261,23) 256,27 TL olarak karşımıza çıkacaktır.

1- Yararlanma Şartları

Söz konusu teşvikten;

– Aynı il içindeki işyerlerinde toplam 50 veya daha fazla sigortalı çalıştıran sektör işyerleri;

– Korumalı işyerleri,

– Kontenjan fazlası engelli sigortalı çalıştıran işyerleri,

– Yükümlü olmadığı halde engelli sigortalı çalıştıran işyerleri

yararlanabilmektedir. Bu şartlara ek olarak teşvikten yararlanabilmek için; 5510 sayılı Kanun uyarınca aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Kurum’a verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazine’ce karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması gerekmektedir.

Ayrıca SGDP’ye tabi çalışanlar, topluluk sigortasına tabi olanlar, yurt dışında çalışanlar, aday çırak, çırak ve öğrenciler ile yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hakkında bu teşvik hükümleri uygulanmamaktadır.

C- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALANLARI İŞE ALAN İŞVERENLERE UYGULANAN TEŞVİK

4447 sayılı Kanun’un(10) 50. maddesine, 5921 sayılı Kanun’un(11) 1. maddesiyle ilave edilen beşinci fıkrasında, işsizlik ödeneği alanların işe alınmasına yönelik teşvik düzenlemesi yer yapılmıştır. 01.10.2009 tarihinden itibaren uygulamaya giren bu teşvike ilişkin hususlar SGK’nın 2009-149 sayılı Genelgesi(12) ile düzenlenmiştir.

İşsizlik ödeneği alanların; işe alındığı tarihten önceki aydan başlayarak işe alan işyerine ait son altı aylık dönemde, prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınması kaydıyla, prime esas kazanç alt sınırı yani asgari ücret üzerinden hesaplanan kısa vadeli sigorta primi tutarının yüzde biri (%1) olmak üzere işçi ve işveren payı sigorta primleri (%20) ile genel sağlık sigortası primi (%12,5) olmak üzere toplam %33,5’luk oranı kalan işsizlik ödeneği süresince işsizlik fonundan karşılanmaktadır(12).

Örnek Hesaplama: 01.07.2015 tarihine kadar prime esas kazanç tutarının alt sınırı 1.201,50 TL olduğu düşünüldüğünde buna göre normal şartlarda işveren (1.201,50 x %34,5) 414,52 TL prim ödemesi yapması gerekirken teşvikten yararlanılması halinde (1.201,50 x %33,5) 402,50 TL prim İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacaktır. Bu durumda işveren SGK’ya kalan işsizlik ödeneği süresince (414,52-402,50) 12,02 TL ödeme yapacaktır.

1- Yararlanma Şartları

Söz konusu teşvikten yararlanılabilmesi için;

– Sigortalının 01.10.2009 veya sonraki bir tarihte işe alınması,

– İşe giriş tarihi itibariyle işsizlik ödeneği almaya hak kazanması,

– Fiilen çalışması,

– 5335 sayılı Kanun’un 30. maddesi kapsamında olmaması ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve bu Kanun’dan istisna olan alımlar ile uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan hizmet alımları ve yapım işlerini yürüten işyeri olmaması,

– Sigortalının işe alındığı tarihten önceki aydan başlanarak son altı aylık dönemde aylık prim ve hizmet belgelerinde bildirilen ortalama sigortalı sayısına ilave olarak işe alınmış olması,

– İşsizlik ödeneği almakta olan sigortalının işsizlik ödeneği almaya hak kazanmadan önce son çalıştığı işyeri haricinde bir işyerinde işe başlamış olması,

– Aylık prim ve hizmet belgelerini yasal süresi içerisinde verilmesi,

– Sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden kısmı ile Hazine’ce karşılanmayan işveren hissesine isabet eden kısmın tamamını yasal süresi içinde ödemesi

şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir(13).

III- SONUÇ

Önceki yazımızda da belirttiğimiz üzere dünyada ve ülkemizde yatırım ve istihdamın artırılması için birçok teşvik sistemleri uygulanmaktadır. Ülkemizde de bu yönde teşvikler uygulanmakta olup, bunların başında sigorta prim teşvikleri gelmektedir. Ancak maalesef işverenlerimiz sağlanan teşviklerin kapsamından ve kendilerine getireceği avantajlardan yeterince haberdar olmamaları nedeniyle bu teşviklerden yeterince yararlanmadıkları görülmektedir. Bu sebeple bu yazımız ve bir önceki yazımızda genel olarak işletmelerin yararlandıkları teşvikler üzerinde durularak sağlayacağı avantajlar hakkında örnekler verilmiştir.

KAYNAKÇA : E YAKLAŞIM TEMMUZ 2015 

(^G)         Yazının I. Bölümü İçin Bkz. Yaklaşım, Sayı: 270, Haziran 2015, s. 200-205

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         25.02.2011 tarih ve 27850 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İşsizlik Sigortası Kanunu.

(4)         SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün, 07.06.2011 tarih ve 2011/45 sayılı Genelgesi.

(5)         http://www.lebibyalkin.com.tr/dergi_icerik_p.asp?dicerik_id=245&dergi_id=101

(6)         10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(7)         26.05.2008 tarih ve 26887 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”

(8)         19.08.2008 tarihinde yayımlanmıştır.

(9)         http://www.gaziantepsmmmo.org.tr/Yururlukteki-SGK-Tesvikleri.htm

(10)       08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(11)       18.08.2009 tarih ve 27323 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “İşsizlik Sigortası Kanunu ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”

(12)       04.12.2009 tarihinde yayımlanmıştır.

(13)       SGK Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 04.12.2009 tarih ve 2009-149 sayılı Genelgesi.

Yazarlar : ‘COŞKUN BİLGİN’