Tüm Yönleriyle Sigorta Prim Teşvikleri-I

I- GİRİŞ

Dünyada tüm ülkelerde işsizliğin azaltılması için istihdam yaratmak ekonomik ve sosyal kalkınmanın vazgeçilmez bir unsuru görülmektedir. İstihdamın büyük çoğunluğu tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de artık özel sektör eliyle sağlanmaktadır. Hal böyle olunca ülkemizde kayıt dışılık önemli bir sorun haline gelmiştir. İşte hem kayıt dışılığın önlenmesi hem de istihdam sağlanarak işsizliğin önlenmesi için ek istihdam sağlanması amacıyla birçok dünya ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de teşvik politikaları uygulanmaktadır. Ülkemizde uygulanan teşvik politikalarının büyük çoğunluğu SGK prim teşviklerinden oluşturmaktadır. Uygulanan bu teşviklerin bazıları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1), bazıları ise diğer Kanunlar gereğince uygulanmaktadır. Bu yazımızda şu anda yürürlükte bulunan SGK prim teşvik uygulamalarından 5510 sayılı Kanun gereğince uygulananlar dört sigorta prim teşviki içerisinde en çok uygulanan üç teşvik üzerinde duracağız. Diğer Kanunlar gereği uygulanan teşviklere ise bir sonraki çalışmamızda yer verilecektir.

II- 5510 SAYILI KANUN KAPSAMINDA UYGULANAN PRİM TEŞVİKLERİ

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işverenlere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereğince uygulanan teşvikleri başlıklar halinde belirtmek gerekirse;

• Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası işveren hissesinden 5 puanlık indirim
• Yurt dışına götürülen/gönderilen sigortalılar için uygulanacak 5 puan indirim
• On ve üzerinde sigortalı çalıştıran işverenlere yönelik ilave 6 puanlık indirim
• Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararlar uyarınca uygulanan teşvik

adı altında teşvikler uygulandığı görülecektir. Yukarıda da belirttiğimiz üzere bu yazımızda bu teşviklerden en sık kullanılan ve yukarıda ilk üç maddede sayılan teşvikler ele alınacaktır.

A- MALÛLLÜK, YAŞLILIK VE ÖLÜM SİGORTASI İŞVEREN HİSSESİNDEN 5 PUANLIK İNDİRİM

Söz konusu teşvik uygulaması, 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun(2)’un 24. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasına (ı) bendi eklenmiştir. 01.10.2008 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanmış olup teşvik kapsamında malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet tutarı prime esas kazanç üzerinden hesaplanarak Hazine tarafından ödenmektedir.

Örnek Hesaplama: Prime esas kazanç tutarı 1.500 TL olan bir sigortalı için işveren toplamda 517,50 TL prim (% 14 Sigorta primi sigortalı hissesi + % 20,5 Sigorta primi işveren hissesi) ödemesi gerekirken sağlanacak % 5’lik teşvik ile işveren 442,50 TL (517,50-75(1.500 x %5= 75)) prim ödemesi yapacaktır.

B- YARARLANMA ŞARTLARI – DİĞER TEŞVİKLERLE BİRLİKTE UYGULAMA

Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası işveren hissesinden 5 puanlık indirim teşvikinden 4/1-a kapsamındaki sigortalı çalıştıran özel sektör işverenleri yararlanabilmekte iken, sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlardan, kamu idareleri işyerleri ve ihale konusu işlere ilişkin işyerlerinde çalıştırılan sigortalılardan dolayı ve yurtdışında çalışanlardan dolayı işverenler bu teşvikten yararlanamaz(3).

İşverenin malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası işveren hissesinden 5 puanlık indirim teşvikinden yararlanabilmesi için; aylık prim ve hizmet belgesinin yasal süresi içinde SGK’ya vermesi, işverence ödenmesi gereken primlerin yasal süresi içinde ödenmesi, SGK’ya sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme zammı ve gecikme cezası borcu bulunmaması ya da taksitlendirilmiş olması ve bu taksitlendirmenin bozulma durumuna düşmemesi ve kayıt dışı sigortalı çalıştırılmaması ya da sahte sigortalı bildiriminde bulunulmaması gerekmektedir(4).

Bu teşvik 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun(5)’un 4. maddesi ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu(6)’nun 50. maddesinde öngörülen sigorta prim destekleri hariç diğer teşvik kanunları kapsamına giren bir sigortalı için, işyerinin; yasal ödeme süresi geçmiş prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması koşuluyla öncelikle beş puanlık prim desteğinden, ardından diğer kanunda öngörülen destekten yararlanabilmektedir.

C- YURT DIŞINA GÖTÜRÜLEN/GÖNDERİLEN SİGORTALILAR İÇİN UYGULANACAK İŞVEREN HİSSESİ SİGORTA PRİMİ TEŞVİKİ

6486 sayılı Kanun(7) ile 5510 sayılı Kanun(8)’un 81. maddesinin birinci fıkrasına eklenen bir madde ile özel sektör işyeri işverenlerince yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere yurt dışına götürülen/gönderilen sigortalılar için malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta primlerinde beş 5 puanlık prim indiriminden yararlanılamayacağı yararlanmayacağı, ancak bu sigortalıların çalışmak üzere yurt dışına götürüldüğü/geçici olarak gönderildiği sürelerden dolayı aynı maddenin (i) bendi hükümleri kapsamında genel sağlık sigortası primlerinde beş 5 puanlık prim indiriminden yararlanabileceği hükmü getirilmiştir(9). Söz konusu maddenin uygulaması 3013/30 sayılı Genelge ile düzenlenmiş ve 01.06.2013 tarihinden itibaren uygulamaya konmuştur. Bu teşvikten sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar, kamu idareleri işyerleri ve ihale konusu işler teşvikten yararlanamaz. Ayrıca Libya’da çalışan Türk işçilerden GSS primi kesilmediğinden Libya’da işçi çalıştıran işverenler 5 puanlık GSS prim teşvikinden yararlanamamaktadır(10).

Örnek: Ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış olan bir ülkeye (Libya hariç) çalıştırmak üzere götürülen 1 işçinin prime esas kazanç tutarının 2.000,00 TL olduğu düşünüldüğünde; normal şartlarda işveren 150 TL GSS İşveren Payı (%7,5) + 40 TL KVSK (%2) + 100 TL GSS Sigortalı Payı (%5) olarak toplamda 290 TL prim ödemesi gerekirken bu teşvik kapsamında %7,5 olan GSS İşveren Payının % 5’lik oranı Hazine tarafından karşılanmaktadır. Bu durumda işveren tarafından SGK’ya % 5’lik orana isabet eden tutar olan 100 TL eksik olarak ödenecek ve işveren tarafından ödenecek tutar 295 TL – 100 TL = 195 TL olarak ortaya çıkacaktır.

• · Yararlanma Şartları

Söz konusu teşvikten yararlanmak için sigortalı sayısında alt veya üst sınır şartı aranmamaktadır. Söz konusu teşvikten yararlanılabilmesi için aylık prim ve hizmet belgesinin yasal süresi içinde SGK’ya vermesi, işverence ödenmesi gereken primlerin yasal süresi içinde ödenmesi, SGK’ya sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme zammı ve gecikme cezası borcu bulunmaması ya da taksitlendirilmiş olması veya 6183 sayılı Kanun(11)’un 48. maddesine istinaden tecil ve taksitlendirilmiş olması ve kayıt dışı sigortalı çalıştırılmaması ya da sahte sigortalı bildiriminde bulunulmaması gerekmektedir(12).

D- 10 VE ÜZERİNDE SİGORTALI ÇALIŞTIRAN İŞVERENLERE YÖNELİK İLAVE 6 PUANLIK İNDİRİM

Yazımızda da belirtildiği üzere 5510 sayılı Kanun(13)’un 81. maddesinin (ı) bendi gereğince gerekli şartları taşıma koşuluyla işverenler çalıştırdıkları sigortalılar için ödedikleri malûllük yaşlılık ve ölüm sigortası işveren payının 5 puanlık bölümü hazine tarafından karşılanmaktadır. 6486 sayılı Kanunla(14) 5510 sayılı Kanun’a(15) eklenen bir başka teşvik de malûllük yaşlılık ve ölüm sigortası işveren payından geriye kalan 6 puanın da hazine tarafından ödenmesine ilişkin teşvik uygulamasıdır. Söz konusu teşvik uygulaması 01.01.2013 tarihi itibariyle uygulanmaya başlanmıştır(16).

Örnek: İşverence çalıştırılan 12 sigortalı için 2014/Aralık ayında toplam prim ödeme gün sayısının (300), prime esas kazanç tutarının ise 15.000,00 TL olduğu düşünüldüğünde bu sigortalılar için 900 TL (18.000 x %5) malullük yaşlılık ve ölüm sigortası işveren payı hazine tarafından karşılandıktan sonra kalan 6 puanlık indirim olan 680,40 TL (300 x 37,80 x %6) TL de Hazine tarafından karşılandıktan sonda hazine tarafından karşılanan toplam tutar 1.430,40 TL olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durumda işveren 5.175 TL (15.000 x %34,5) ödemesi gerekirken teşvik ile 1.430,40 TL’nin hazine tarafından karşılanması ilen işverenin cebinden 3.744,60 TL çıkacaktır.

1- Teşviğin Kapsamı

Söz konusu teşvikten aşağıda bulunan 30.05.2013 tarih ve 2013/4966 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki (I), (II) ve (III) sayılı listelerde belirtilmiş il ve ilçelerde faaliyet gösteren ve 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde öngörülen beş puanlık indirimden yararlanmakta olan, on ve üzerinde sigortalı çalıştıran özel sektör işyeri işverenleri yararlanabilirken, resmi sektör işyerlerinde (5335 sayılı Kanun(17) 30. madde ikinci fıkra kapsamındaki işyerleri), 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu(18) ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu(19) kapsamındaki alım ve yapım işlerinde, 4734 sayılı Kanun’dan istisna olan alım ve yapım işleri işyerlerinde, uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işlerine ilişkin işyerlerinde çalıştırılan sigortalılardan dolayı bu teşvikten yararlanılamaz(20).

2- Teşvikten Yararlanacak Bölgeler ve Süreleri

Teşvikten yararlanılabilmesi için Aylık Prim Hizmet Belgesi verilirken (APHB) tabloda belirtilen kanun numarası seçilerek verilmesi gerekmektedir.

3- Yararlanma Şartları

Diğer teşviklerde olduğu gibi bu teşvikten de yararlanılabilmesi bazı şartlara bağlanmıştır. Buna göre bu teşvikten yararlanılabilmesi için;

– İşyerinin, Bakanlar Kurulu’nca belirlenen il ve ilçelerde faaliyet göstermesi,

– İşyerinin, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primlerinde 5 puanlık indirimden yararlanma şartlarına sahip olması,

– İşyerinde en az 10 sigortalı çalıştırılması,

– İşverenin Türkiye genelinde yasal ödeme süresi geçmiş prim ve idari para cezası borcunun bulunmaması ya da bu borçların tecil ve taksitlendirilmiş ve düzenli ödeniyor olması,

– e-Borcu Yoktur aktivasyonu için başvuruda bulunulması,

– Aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde verilmesi,

– İşverence ödenmesi gereken primlerin yasal süre içerisinde ödenmiş olması,

– Kayıt dışı sigortalı çalıştıran işyeri ya da sahte sigortalı bildiriminde bulunan işyeri olmaması, şartlarını birlikte taşıması gerekmektedir. Ancak malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası işveren hissesinden 5 puanlık indirim teşvikinden yararlanmakta olan işverenler, bu teşvikten yararlandığı süreler içinde 10 ve üzerinde sigortalı çalıştıran işverenlere yönelik ilave 6 puanlık sigorta prim indiriminden yararlanamamaktadır(21).

III- SONUÇ

Dünyada ve ülkemizde yatırım ve istihdamın artırılması bölgeler arası gelişmişlik farklarının ortadan kaldırılması/azaltılması için teşvik sistemleri uygulamaya konulmaktadır.

Teşvikler, dünyada serbest piyasa ekonomisi anlayışının gelişmesi ve küreselleşme ile önem kazanmış, bu nedenle serbest piyasa ekonomilerinde teşvikler kamunun en önemli düzenleme ve piyasaya müdahale araçlarından biri haline gelmiştir(22). Bu anlayış çerçevesinde teşvikler ülkemizde de ekonomik kalkınmanın desteklenmesi için vazgeçilmez bir unsur olarak devlet tarafından bir müdahale enstrümanı olarak sık sık kullanılmaktadır. Ülkemizde teşvik denince ilk akla gelen sigorta prim teşvikleridir. Geçmişten günümüze sık sık uygulanan sigorta prim teşvikleri gelecek zamanlarda da sık sık kullanılacak gibi görünmektedir.

KAYNAK : E Yaklaşım Haziran 2015

*           Ümraniye Sosyal Güvenlik Merkez Müdürü, Sosyal Güvenlik Denetmeni

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         26.05.2008 tarih ve 26887 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün, 13.11.2008 tarih ve 2008/39 sayılı Genelgesi.

(5)         06.02.2004 tarih ve 25365 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(6)         08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(7)         29.05.2013 tarih ve 28661 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(8)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(9)         29.05.2013 tarih ve 28661 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(10)       SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün, 13.11.2008 tarih ve 2013/30 sayılı Genelgesi.

(11)       27.08.1953 tarih ve 8469 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(12)       SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün, 13.11.2008 tarih ve 2013/30 sayılı Genelgesi.

(13)       16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(14)       29.05.2013 tarih ve 28661 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(15)       16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(16)       SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün, 13.11.2008 tarih ve 2013/30 sayılı Genelgesi.

(17)       27.04.2005 tarih ve 25798 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(18)       10.09.1983 tarih ve 18161 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(19)       22.01.2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(20)       SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün, 13.11.2008 tarih ve 2013/30 sayılı Genelgesi.

(21)       SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü’nün, 13.11.2008 tarih ve 2013/30 sayılı Genelgesi.

(22)       Emre ESER, (2011), “Türkiye’de Teşvik Sistemleri ve Mevcut Sistemin Yapısına Yönelik Öneriler”, T.C Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, s. 54-55

Yazarlar : ‘COŞKUN BİLGİN’