TÜM YÖNLERİ İLE HARCIRAH KAVRAMI VE UYGULAMASI

            MEHMET MOLLAİSMAİLOĞLU

MALİ MÜŞAVİR – BAĞIMSIZ DE NETÇİ(KGK)

Sevgili okurlarımız, bu yazımızda sizlerle “Harcırah” konusunu ele almaya çalışacağız.

Bilindiği gibi harcırah tanımı,   “sürekli veya geçici görevle bir yere gönderilen görevlilere, bu yere gidebilmeleri, orada yiyip içme ve konaklama gibi yapacakları diğer giderleri karşılamak için verilen para, yolluk” olarak tanımlanabilir.Harcırah sözcüğünün yasal tanımı, Harcırah Kanunu’nun 3’üncü maddesine göre, kanun gereği ödenmesi gereken yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masraflarından biri, birkaçı veya tamamından oluşan ödemelere harcırah adı verilmektedir.

1-HARCIRAH UYGULAMASININ GELİR VERGİSİ KANUNUNDAKİ YERİ

Gelir Vergisi Kanunu Madde 24’e göre;

1.“Gider karşılığı olarak yapılan aşağıda yazılı ödemeler Gelir Vergisi’nden istisna edilmiştir.

2. 2. Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalan müesseseler tarafından idare meclisi başkanı ve üyeleri ile denetçilerine, tasfiye memurlarına ve hizmet erbabına (Harcırah Kanunu’na tabi olsun olmasın her türlü sözleşmeli personel dahil) verilen gerçek yol giderlerinin tamamı ile yemek ve yatmak giderlerine karşılık verilen gündelikler (Bu gündelikler aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündeliklerden fazla ise veya devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aşarsa, aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur);

Bakanlar Kurulu Karar Sayısı : 2009/15244

MADDE 2 – (1) Harcırah için avans verilecek ise, avansın Türk Lirası cinsinden tutarı, yabancı para cinsinden avans miktarının tahakkuk tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ilan edilen efektif satış kuruyla çarpılması suretiyle bulunur.

(2) Harcırah için avans verilmemiş ise, yurtdışı gündeliklerinin Türk Lirası cinsinden tutarı, yabancı para cinsinden gündelik miktarının beyanname düzenleme tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca ilan edilen döviz satış kuruyla çarpılması suretiyle bulunur.

MADDE 4 – (1) Bu Karar hükümlerine göre yurtdışına veya sürekli görevle yurtdışında iken başka ülkelere geçici görevle gönderilenlere, Türkiye’den veya sürekli görevle bulundukları ülkelerden her çıkışlarında, seyahat ve ikamet süresinin ilk on günü için ödenecek gündelikler, ekli cetveldeki miktarların % 50 artırılması suretiyle hesaplanır.

2-DAMGA VERGİSİ KANUNUNDA HARCIRAH ÖDEMELERİNİN YERİ

1. Makbuzlar ve diğer kağıtlar
2. b) Maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, aidat, ihtisas zammı, ikramiye, yemek ve mesken bedeli, harcırah,tazminat ve benzeri her ne adla olursa olsun hizmet karşılığı alınan paralar (Ek: 5766/10-ç md.) (Yürürlük: 6.6.2008) (avans olarak ödenenler dahil) için verilen makbuzlar ile bu paraların nakden ödenmeyerek kişiler adına açılmış veya açılacak cari hesaplara nakledildiği veya emir ve havalelerine tediye olunduğu takdirde nakli veya tediyeyi temin eden kağıtlar Binde 7,59oranında damga vergisine tabidir.

Bu tutar döviz olarak bulunan harcırah tutarının seyahatin son gününden 1 gün önce saat 15:30’da açıklanan döviz satış kuru üzerinden TL’ye çevriminden sonra brüte iblağ edilir ve bu brüt tutar üzerinden damga vergisi hesaplanır.

3-GELİR VERGİSİNDEN İSTİSNA EDİLEN YURT İÇİ VE YURT DIŞI GÜNDELİK TUTARLARI.

06.01.2016 tarihli Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü’nün “Yurt İçi Gündeliklere İlişkin Genel Yazı’sı ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu uyarınca aylık gösterge tablosunda yer alan rakamlar ile ek gösterge rakamlarının aylık tutarlara çevrilmesinde uygulanacak aylık katsayısı (0,088817), memuriyet taban aylığı göstergesine uygulanacak taban aylık katsayısı (1,390277) olarak belirlenmiştir.

Buna göre, 2016 yılının ilk 6 aylık döneminde uygulanacak gelir vergisinden istisna yurt içi gündelik tutarları ile bu tutarlara karşılık gelen yeni gelir dilimlerinin yer aldığı tablo aşağıdaki şekilde olacaktır.

1. a)1 Ocak 2016 – 30 Haziran 2016 Döneminde Yurt İçi Harcırah Tutarları

1. 
   b)01 Ocak 2016 – 30 Haziran 2016 Döneminde Yurt Dışı Gündeliklerinin Hesaplanmasında Esas Alınacak Cetvel

1 Ocak 2015 tarihli Resmi Gazete’de 2014/7128 sayılı “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne Yapılacak Yolculuklarda Verilecek Gündeliklere Dair Karar” yayımlanmıştı. Söz konusu Kararda yurt dışı gündelik tutarlarına ilişkin cetvele de yer verilmiştir. Buna göre, brüt aylık tutarı 2.234,04 TL’den fazla olan çalışanlar için 1 Ocak 2016 – 30 Haziran 2016 döneminde uygulanacak olan gelir vergisinden istisna yurt dışı gündelik tutarlarına aşağıdaki cetvelden yer aldığı gibidir.

Yapılacak seyahatler ile ilgili giderlerin gelirlerden indirilmesi için aranan temel şartlar şunlardır;

Seyahatin;

– İşle ilgili (işin gereği olarak) yapılmış olması,

– Yapılan işin ehemmiyet ve genişliği ile mütenasip olması,

– Seyahat maksadının gerektirdiği süre ile sınırlı kalmasıdır.

Harcırah tahakkuku sadece yeme ve yatma giderlerinin karşılığıdır. Yeme ve yatma giderlerinin dışındaki giderler ise (yol, haberleşme, temsil ve ağırlama, numune bedeli gibi) ister harcırah uygulaması yapılmış, ister bunun yerine gerçek usul benimsenmiş olsun, ayrıca belgelenmek suretiyle gider kaydedilebilir.

Yukarıdaki şartları sağlayan yurtdışı iş seyahatleri için yurtdışı harcırah hesaplanabilir. Ancak gerektiğinde ispatlanması için tevsik edici belgelerin harcırah formunun altına konulması gerektiği unutulmamalıdır.

Ayrıca her bir seyahatin ilk 10 gün için gündelik tutarları %50 fazlası ile dikkate alınılabilecektir. Kanunun belirlediği sınırlar içinde kalınmak kaydıyla hesaplanan harcırahlar gelir vergisinden istisnadır. Yukarıda örnek olarak verilen yurtdışı harcırahın hesaplanış biçimi aşağıda gösterilmiştir.

4-SİGORTA PRİMİNE TABİ TUTULMAYACAK GÖREV YOLLUKLARI (HARCIRAHLAR)

5510 sayılı Kanun’un 4. Maddesinin Birinci Fıkrasının (a) ve (b) Bentleri Kapsamındaki Sigortalılar İle Sadece Genel Sağlık Sigortasına Tabi Sigortalıların Prime Esas Tutulacak Kazançlarına Dair Tebliğ’de;

“Görev yolluklarından ne anlaşılması gerektiği, işverenlerin sigortalılar için ödediği yollukların neleri kapsadığı, 6245 sayılı Harcırah Kanunu’nun 3. maddesinde açıklanmıştır.

Buna göre, anılan maddede belirtilen yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı niteliğinde yapılan ödemeler yolluk kapsamındadır.

Bu bakımdan, 5510 Sayılı Kanun’da sigortalılara bireysel iş sözleşmesine veya toplu sözleşmeye dayanılarak ve işveren tarafından sigortalının geçici bir görevle başka yere gönderilmesi veya görev yerini değiştirmesi dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına giren ödemeler prime esas kazanca dahil edilmeyecektir.” ibaresine yer verilmiştir. İşletmeler, geçici görevle başka bir şehre gönderdikleri sigortalıları için yaptıkları ödemeleri, görev yollukları (harcırah) kapsamına alırken ya gerçek gider usulü (yani fatura karşılığı) veya harcırah usulünden birini tercih etme hakkına sahiptirler. An­cak, her iki usulün aynı anda uygulanması mümkün değildir. Yani seyahate giden personelin hem getirdiği faturalar kabul edilir, hem de harcırah verilirse, bu harcırahın tamamı ücret ödemesi olarak nitelendirilerek sigorta primine esas kazanca dahil edilecektir.

42. maddesinde, “Geçici bir görev ile başka bir yere gönderilenlere, görev mahalline varış tarihinden itibaren bu Kanun’a göre verilen gündelikler:
43. a) Yurt içinde bir yıllık dönem zarfında aynı yerde, aynı iş için ve aynı şahsa 180 günden fazla verilemez. İlk 90 gün için tam, takip eden 90 gün için 2/3 oranında ödenir.”

 b) Yurtdışında ilk 180 gün tam ve müteakip günler için 2/3 oranında ödenir.  Geçici görevlendirmelerde meydana gelecek ara vermeler bu müddetleri veya gündelik miktarını artırmaya neden olamaz. 

hükümlerine yer verilmiştir.

 5-HARCIRAH ÖDEMELERİNDE ŞEKİL ŞARTI

4857 sayılı İş Kanunu’nun ücret ödemesiyle alakalı 32. maddesi, 17.04.2008 tarihinde 5754 sayılı Kanun’un 85. maddesi ile değiştirilerek, 2 ve 3. fıkralar eklenmiştir. Bu düzenlemede, “Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak kural olarak, Türk parası ile işyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkak, yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir.”

Çalıştırılan işçilerin 4857/32-3. fıkrada belirtilen “Ücret, Prim İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Çeşit İstihkakın Bankalar Aracılığı Ödenmesine Dair Yönetmelik(1)”, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı’ndan sorumlu Devlet Bakanlığı müştereken hazırlanarak 01.01.2009 tarihinden itibaren uygulanmak üzere yürürlüğe konmuştur.

Anılan Yönetmeliğin 6. maddesi ile 5953 sayılı Basın iş Kanunu’na tabi olarak en az 10 gazetecinin çalıştığı işyeri işverenlerinin, Yönetmeliğin 8. maddesi ile 854 sayılı Deniz İş Kanunu’na tabi olarak çalışan 10 gemi adamının çalıştığı işyeri işverenlerinin, Yönetmeliğin 10. maddesindeki, “İşyerleri ve işletmelerinde İş Kanunu hükümlerinin uygulandığı işverenler ile üçüncü kişiler, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının en az 10 olması hâlinde, çalıştırdıkları işçiye o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlüdürler.” hükmü ile 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi işçilerin çalıştıkları işyerlerindeki işçi sayısının en az 10 olması halinde (aynı işverenin Türkiye’deki işyerlerindeki tüm işçi sayısı) işçilerin her türlü ücret istihkakının net tutarının 01.01.2009 tarihinden itibaren Bankalar kanalıyla ödenmesi zorunluluğu getirilmiştir.

4857 sayılı Kanun’un 32. maddesine göre, ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki istihkakın banka kanalıyla ödeme zorunluluğu bulunmakta, istihkak (hakedilmiş ücret) niteliği kazanmamış ücretlerin banka kanalıyla ödenme zorunluluğu bulunmamaktadır. Örneğin, sefere çıkan şoföre verilen harcırah, yol masrafı, ücret avansı adı altında verilen iş avansı, işveren tarafından, işçinin evlenmesi, ev veya araba alması sırasında, ilerideki aylardaki ücretlerden mahsup edilmek üzere verilen bu nevi avanslar, istihkak kavramı kapsamına girmemektedir. İstihkak niteliği taşımayan harcırah ödemelerinin banka kanalıyla ödenmesi gerekmemektedir.

Kaynakça

-193 – Gelir Vergisi Kanunu

-488 – Damga Vergisi Kanunu

-5510 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu

-5510 Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

-4857 Sayılı İş Kanunu

-6245 sayılı Harcırah Kanunu

-2009/15244 Bakanlar Kurulu Karar Sayısı

-06.01.2016 tarihli Bütçe ve Mali Kontrol Genel Tarafından Düzenlenen Genel Yazı

-Ücret, Prim İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Çeşit İstihkakın Bankalar Aracılığı Ödenmesine Dair Yönetmelik

-Funda Karagülmez (SMMM) (MuhasebTR)

(Bu makale yazılı veya elektronik ortamda kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak göstermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır .)