ÖLÜM SİGORTALILIĞI NEDİR? SAĞLANAN YARDIMLAR VE HAK SAHİPLİĞİ

I- ÖLÜM GELİRİ NEDİR SAĞLANAN YARDIMLAR NELERDİR?

506 sayılı kanunun mülga hükümlerine göre hak sahiplerine gelir bağlanabilmesi için, sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölmesi veya sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ölen sigortalının meslekte kazanma gücü kayıp oranı en az %50 olması şartları aranırken, bu kanun ile meslekte kazanma gücü kayıp oranı %50 nin altında iken ölen ve ölüm nedeni geçirdiği iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olmayan sigortalıların hak sahiplerine de ölüm geliri bağlanması hakkı tanınmıştır.

Buna göre, kanunun yürürlük tarihinden önce kurumdan sürekli iş göremezlik geliri almakta iken bu kanunun yürürlük tarihiden sonra ölen sigortalının hak sahibi;

Eşine,

Çocuklarına,

Ana/babasına,

Ölüm tarihini takip eden aybaşından itibaren ölüm geliri bağlanacaktır.

Bu sigorta kolundan hak sahiplerine cenaze ve evlenme ödeneği verilecektir.

Eş, Çocuk, Anne/Babaya geliri bağlanması hakkındaki ölüm gelirine hak kazanma, hisse oranları, kesilmesi ve yeniden bağlanması uygulamaları yukarıda ölüm aylığı bağlanması koşulları bölümünde açıklanmıştır.

II- ÖLÜM GELİRİNİN HESAPLANMASI

Kanuna göre, ölüm gelirinin hesaplanması;

Sigortalının ölüm nedeni iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olup olmaması ile sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ölen sigortalıların sürekli iş göremezlik derecelerine göre farklılık göstermektedir.

Sigortalının gelirinin hesaplanmasına esas günlük kazancı; iş kazasının olduğu tarihten önceki on iki aydaki son üç ay içindeki kazançları dikkate alınarak, prim ödeme gün sayısına bölünerek hesaplanır.

Günlük kazancın hesabı sürekli iş göremezlik gelirinin hesabında olduğu gibi sigortalının ölüm tarihinden önceki son bir yıl içinde 3 er aylık dönemler halinde aranır.

İş kazasının olduğu tarihten önceki son on iki ayın, son üç ayının son bir ayında olsa bile yine dikkate alınır.

Sigortalının öldüğü aydaki kazanç dikkate alınmaz.

Örnek: En Son Sigortalılık Hali: 4/1-a (SSK)

Kaza Tarihi: 17.08.2011

Son Takvim Ayı: 2011/Temmuz

Günlük Kazanç Hesabına Giren Prime Esas Kazançlar

4/1-a kapsamında bir işyerinde çalışırken 17.08.2011 tarihinde iş kazası geçiren sigortalının kaza tarihinden önceki bir yıllık süre içinde 3’er aylık dönemler halindeki çalışmalarına bakılarak kazançlar tespit edilecektir.

Anılan sigortalının, 2011/Haziran ve Temmuz aylarında 4/1-a kapsamında, 2011/Mayıs ayında da 4/1-b kapsamında sigortalı olması nedeniyle gelir hesabına esas günlük kazancın tespitinde hem 4/1-a hem de 4/1-b kapsamındaki sigortalı hizmetlerine ait kazançları ve gün sayıları dikkate alınacaktır.

Buna göre, sigortalının günlük kazancı;

=525.30/15=35.02 TL olarak belirlenecektir.

İş kazasında iş göremezliğin başladığı tarihten önceki on iki aydaki son üç ay içinde kazanç aranır.

Son on iki ay içerisinde kazanç olmaması halinde sigortalının kaza geçirdiği ay içindeki prime esas kazançları dikkate alınır.

Çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulur.

Prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise gelire esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz.

III- ÖLÜM GELİRLERİNİN HESABINDA 2829 SAYILI (HİZMET BİRLEŞTİRME KANUNU) KANUN UYGULAMASI

2829 sayılı Kanun iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından bağlanan gelirler için uygulanmamaktaydı.

Söz konusu Kanun 2008/Ekim ayı itibariyle yürürlükten kalktığından, 2008/Ekim ayından sonra meydana gelen ve gelir hesabına esas 3 aylık dönemde farklı sigortalılık hallerine tabi hizmeti bulunan sigortalıların gelir hesabında birleştirme işlemi yapılır.

Aynı Anda 4/1-(a) ve 4/1-(b) Kapsamında Prim Ödenmesi halinde;

01.03.2011 tarihi itibari ile 4/1-(a) kapsamında çalışan sigortalının aynı anda 4/1-(b) kapsamında prim ödemesi ve iş kazası geçirmesi durumunda; iş kazası hangi sigortalılık nedeniyle geçirildiyse gelir de o statüden bağlanır.

2829 sayılı kanun, kanunun yürürlük tarihinde 2008/ Ekim ayı itibariyle yürürlükten kaldırılmış olup, bu durumda;

Not: 01.03.2011 tarihinden önceki dönemlerde hem Bağ-Kur hem de SSK çalışmaları son 3 aylık dönem içerisine giriyorsa her ikisinin de çalışmaları kazanç hesaplamasında dikkate alınıyor.

Kanunun yürürlük tarihinden sonra meydana gelen iş kazası ve meslek hastalığı olaylarında gelirin hesabına esas 3 aylık dönemi yine 2008/ Ekim sonrası olan sigortalıların bu 3 aylık dönem içerisinde birden fazla sigortalılık haline tabi olması halinde, hizmetleri gelirinin hesaplanması için birleştirilecektir.

Buna göre; sürekli iş göremezlik gelir bağlanacak sigortalılardan, sigortalılık hallerinden birden fazlasına tabi olup, gelir hesabına esas kazançları 2008/Ekim sonrasına ait olanların gelir hesabında kazançları belirlenirken diğer sigortalılık haline tabi gün ve kazançları da dikkate alınacaktır.

En son sigortalılık hali: 4/1-a

Kaza tarihi: 17.10.2012

Son takvim ayı: 2012/Eylül

Günlük kazanç hesabına giren prime esas kazançlar

Not: Aynı anda farklı iki ayrı sigorta kolundan prim ödenmiş olsaydı hem 4-1/a hem de 4-1/b olarak bu defa hangi sigorta kolundan kaza geçirmiş ise o sigorta kolundan ödemiş olduğu kazançlar dikkate alınacaktı. Ödenen primlerin sigortalılık statüleri farklı aylarda farklı statüden olduğundan en son geçirmiş olduğu iş kazası statünden gelir bağlanırken son üç aydaki kazançlar farklı statüden de olsa dikkate alınır.

4/1-a kapsamında bir işyerinde çalışırken 17.10.2012 tarihinde iş kazası geçiren sigortalının kaza tarihinden önceki bir yıllık süre içinde 3 er aylık dönemler halindeki çalışmalarına bakılarak kazançlar tespit edilecektir.

Anılan sigortalının, 2012/Ağustos ve eylül aylarında 4/1-a kapsamında, 2012/Temmuz ayında da 4/1-b kapsamında sigortalı olması nedeniyle gelir hesabına esas günlük kazancın tespitinde hem 4/1-a hem de 4/1-b kapsamındaki sigortalı hizmetlerine ait kazançları ve gün sayıları dikkate alınacaktır.

Buna göre, sigortalının günlük kazancı;

=1050.60/30=35.02 TL olarak belirlenecektir.

Ancak;

01.03.2011 tarihinden sonra aynı anda hem 4/1-a hem de 4/1-b kapsamında sigortalı olunabildiğinden, bu durumlarda sadece iş kazası geçirilmiş olunan sigorta kolundaki kazançlar günlük kazancın hesabında dikkate alınıyor diğer kazançlar dikkate alınmıyor.

611 sayılı Kanun’un 33. md. İle Kanun’un 53. md. 5. Fk. Yer alan “sigortalının” ibaresi “1. Fk hükmü saklı kalmak kaydıyla sigortalının” olarak aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

Sigortalının, 5510 / 4. Md. 1. Fk. (a ) ve (b ) bentlerinde yer alan sigortalılık statüleri ile( c ) bendinde yer alan sigortalılık statüsüne aynı anda tabi olacak şekilde Kanun kapsamına girmesi halinde öncelikle aynı maddenin 1. fk (c) bendi (emekli sandığı) kapsamında değerlendirilecek, aynı anada 5510 sayılı Kanun’un 4/1-a (SSK) ve 4/1-b (Bağ-Kur) bentlerine tabi olacak şekilde sigortalılık statülerine tabi olan Kanun kapsamına girmesi halinde ise aynı maddenin 4/1-a bendi kapsamında sigortalı sayılır.

Ancak; sigortalılık hallerinin çakışması nedeniyle Kanun’un 4/1-a bendi kapsamındaki sigortalılığı esas alınanlar, yazılı talepte bulunması ve Kanun’un 82. md. göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı ile üst sınırı ilişkin hükümler saklı olmak kaydıyla, esas alınmayan sigortalılık statüsü kapsamında talep tarihinden itibaren prim ödeyebilirler.

Bu şekilde ödenen primler; iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan yardımlar yönünden, Kanun’un 4/1-b bendi kapsamında değerlendirilir.

Kısa vadeli sigorta kollarından ve uzun vadeli sigorta kollarından sağlanan ardımlar yönünden ise 4/1-a bendi kapsamında değerlendirilir.

Bu fıkra hükümlerine göre ödeme talebinde (dilekçe ile 4/1-b) bulunulduğu halde ait olduğu ayı izleyen ayın sonuna kadar ödenmeyen primlerin ödenme hakkı düşer.

5510 sayılı Kanun’un 4/1-b bendinin (4) numaralı alt bendi (tarımsal faaliyette bulunanlar) ile aynı maddenin 1. Fk (b) bendindeki (köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek ve basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar) diğer sigortalılık statülerine aynı anda tabi olacak şekilde çalışılması durumunda (b) bendinin (4) numaralı alt bendi (tarımsal faaliyette bulunanlar) dışındaki diğer sigortalılık durumu dikkate alınır.

Buraya dikkat!!!

01.03.2011 tarihinden sonra ise, iş kazası veya meslek hastalığı geçirdiği tarihteki sigortalılık statüsü en son hangi sigortalılık statüsünde ise sadece o statüdeki primler kazancın hesabında dikkate alınıyor (hem Bağ-Kur hem de SSK çalışmaları son 3 aylık dönem içerisine giriyorsa sadece en son sigortalılık statüsündeki çalışmaları kazanç hesaplamasında dikkate alınıyor).

Söz konusu değişiklik anılan Kanun’un yayımı tarihini takip eden ayın 1. günü olan 01.03.2011 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, bu durumda 4/1-a ve 4/1-b ye tabi sigortalılık hallerinin çakışması nedeniyle 4/1-a kapsamında sigortalılığı esas alınıp, 4/1-b kapsamında prim ödeyeceğini beyan edenlerden gelirin hesaplanmasına esas son takvim ayı 2011/Mart ayı ve sonraki aylar olanların iş kazası veya meslek hastalığı geçirmesi halinde öncelikle sigortalının hangi statüdeki faaliyetinden dolayı iş kazası veya meslek hastalığına tutulduğu tespit edilecektir.

Bu tespit yapıldıktan sonra, meslekte kazanma gücü kayıp oranının % 10 ve üzerinde olduğuna kurum sağlık kurulunca karar verilmesi halinde sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanırken, sigortalı hangi sigortalılık statüsündeki faaliyetinden dolayı iş kazası geçirmiş veya meslek hastalığına tutulmuş ise yalnızca o statü için bildirilen veya ödenen kazançları dikkate alınacaktır.

Sigortalı 4/1-b kapsamına girecek faaliyetinden dolayı iş kazası geçirmiş veya meslek hastalığına tutulmuş ise yalnızca 4/1-b statüsündeki kazançları dikkate alınacak, yalnızca 4/1-a kapsamında iş kazası veya meslek hastalığına tutulmuş ise bu defa yalnızca 4/1-a kapsamındaki kazançları dikkate alınacaktır.

Örnek: Hizmet akdi ile 4/1-a kapsamında sigortalı iken, 01.04.2011 tarihinde şirket ortağı olan Ahmet, 4/1-b kapsamındaki faaliyetinden dolayı da prim ödemek için yazılı talepte bulunmuştur. 01.05.2011 tarihinden itibaren işveren tarafından 4/1-a kapsamında aylık 1000 TL kazanç bildirilirken aynı zamanda kendisi tarafından da 4/1-b kapsamında 3000 TL kazanç beyanı üzerinden primleri ödenmiştir. Sigortalı Ahmet 15.08.2011 günü şirketi ile ilgili pazarlama işine giderken kaza geçirmiş, olayın iş kazası olduğu ve 4/1-b kapsamındaki faaliyeti sırasında meydana geldiği tespit edilmiştir. Olay sonucu sigortalı Ahmet’in meslekte kazanma gücü ayıp oranı % 10 olarak tespit edilmiş olup, sigortalının gelir hesabına giren 2011/Temmuz, Haziran ve Mayıs ayları için sadece 4/1-b kapsamında beyan edilen kazançları dikkate alınarak gelir hesaplanacak 4/1-a kapsamında işveren tarafından bildirilen kazançları hesaplamada dikkate alınmayacaktır. Sigortalının gelir hesabına esas prim gün sayısı ve kazancı aşağıda verilmiştir.

Bu durumda, sigortalının gelirine esas günlük kazancı: 9000/90=100 TL olarak hesaplanacaktır.

Aynı olay 4/1-a kapsamındaki işyerinde meydana gelmiş olsaydı, bu durumda da sadece işverence bildirilen kazançlar dikkate alınacak, 4/1-b kapsamında beyan edilen kazançlar dikkate alınmayacaktır.

* AKTİF ÖLÜMLERDE (SİGORTALI HENÜZ EMEKLİ OLMADAN SİGORTALI OLARAK ÇALIŞIRKEN VEFAT EDERSE) GELİR BAĞLAMA ORANI

Aktif ölümlerde aylık bağlama oranı= Günlük Kazanç x 21 (Günlük Kazanç x 30 x % 70)

* PASİF ÖLÜMLERDE İSE

1- Ölümü, İş Kazası veya Meslek Hastalığına Bağlı Olup Olmadığına Bakılmaksızın Vefat Eden Sigortalının Hak Sahiplerine Bağlanacak Gelir

Meslekte kazanma gücü % 50 (dahil) den daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri almakta iken (ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olup olmadığına bakılmaksızın) ölen sigortalının, Günlük Kazanç x 30 x 70 veya kısaca, Günlük Kazanç x 21 formülüne göre hesaplanacaktır.

Sigortalı İş Göremezlik Derecesi % 50 üstünde ise gelir bağlama formülü: Günlük Kazanç x 21 (Günlük Kazanç x 30 x 70)

Günlük kazancın hesabı sürekli iş göremezlik gelirinin hesabında olduğu gibi sigortalının ölüm tarihinden önceki son bir yıl içinde 3’er aylık dönemler halinde aranır.

2- Ölümü, İş Kazası veya Meslek Hastalığına Bağlı Olarak Vefat Eden Sigortalının Hak Sahiplerine Bağlanacak Gelir

Meslekte kazanma gücü % 50 (dahil) den daha az oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri almakta iken (ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olan) ölen sigortalının, Günlük Kazanç x 30 x 70 veya kısaca, Günlük Kazanç x 21 formülüne göre hesaplanacaktır.

Sigortalı İş Göremezlik Derecesi % 50 altında ve ölümü İş Kazası Meslek Hastalığına bağlı ise Günlük Kazanç x 21 (Günlük Kazanç x 30 x % 70)

Günlük kazancın hesabı sürekli iş göremezlik gelirinin hesabında olduğu gibi sigortalının ölüm tarihinden önceki son bir yıl içinde 3 er aylık dönemler halinde aranır.

3- Ölümü, İş Kazası veya Meslek Hastalığına Bağlı Olmayan Sebeplerle Vefat Eden Sigortalının Hak Sahiplerine Bağlanacak Gelir

Meslekte kazanma gücünü % 50’sinden daha az oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri almakta iken iş kazası ve meslek hastalığına bağlı olmayan ölüm halinde ise;

Sigortalının almakta olduğu gelir herhangi bir “hesaplama yapılmaksızın” (artırım ve indirimleri dahil olmak üzere) hak sahiplerine dağıtılır.

Sigortalı İş Göremezlik Derecesi % 50 altında ve ölümü iş kazası veya meslek hastalığına bağlı değilse sigortalının ölüm tarihindeki geliri hak sahiplerine paylaştırılır.

IV- İŞ KAZASI VEYA MESLEK HASTALIĞI SONUCU BAĞLANACAK GELİRLERDE ALT SINIR AYLIKLARI

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu bağlanacak gelirlerde alt sınır kontrolü sadece başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumdaki sigortalılar için öngörülmüştür.

Başkasının bakımına muhtaç olan sigortalılara bağlanacak gelirler, prime esas kazanç alt sınırının aylık tutarının % 85’inden az olmayacaktır.

(Devamı Gelecek Sayımızda)

___________________________

* Unkapanı Sosyal Güvenlik Merkezi Müdür Yrd.