I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1)’nun yürürlüğe girdiği 2008 Ekim ayı başından(2) sonra malûllük aylığı bağlanması talebinde bulunan ve Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi(3) ile anılan fıkranın (b) bendi(4) kapsamındaki sigortalıların aylıklarının hesaplanmasında Kanun’un geçici 2. maddesi esas alınmaktadır.

Anılan maddeye göre; 2008 yılı Ekim ayından önceki sürelere ilişkin kısmi aylığın hesabı bu tarihten önceki ilgili kanun hükümlerine göre, 2008 Ekim ayından sonraki sürelere ilişkin aylık ise Kanun’un 27 ve 29. maddesine göre hesaplanmaktadır. İlgili dönemler itibariyle farklı yöntemlere göre hesaplanan aylık miktarları, ilgili dönemlerdeki gün sayılarına orantılanmak suretiyle bulunan kısmi aylıklar toplamı sigortalıya ödenecek olan aylık miktarını oluşturmaktadır.

Bu yazıda, Kanun’un 4/1-a statüsünde malûllük aylığı bağlanması talebinde bulunan sigortalının malûllük aylığının nasıl hesaplandığı ve hangi aşamalardan oluştuğu hususu incelenecektir.

II- MALÛLLÜK AYLIĞIN HESAPLANMASI

4447 sayılı Kanunla hizmet akdine tabi çalışan sigortalılara bağlanacak aylığın hesaplanmasına ilişkin hükümlerde 2000 yılı itibariyle değişikliğe gidilmiş ve 2000 yılı ile 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 01-15.10.2008 tarihleri arasında aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalılara ikili, 01-15.10.2008 tarihinden sonra aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalılara da üçlü sisteme göre aylık bağlanması uygulamasına geçilmiştir.

2008 Ekim ayından sonra aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalının malûllük aylığı hesabı; 2008/Ekim Ayından Önceki Prim Ödeme Gün Sayısına Ait Kısmi Aylığın Hesabı, 2008 Ekim (dahil) Ayından Sonraki Prim Ödeme Gün Sayısına Ait Kısmi Aylığın Hesabı ve Kısmi Aylıkların Birleştirilmesi aşamasından oluşmaktadır(5).

A- 2008 EKİM AYINDAN ÖNCEKİ SÜRELERE İLİŞKİN KISMİ AYLIĞIN HESABI

2000 yılından (hariç) önceki süreler için katsayı esasına dayalı gösterge sistemine göre hesaplanan kısmi aylık miktarı ile 2000 yılı ile 01-15.10.2008 tarihleri arasındaki süreler için 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme göre hesaplanan kısmi aylığın toplamı, 2008 Ekim ayından önceki sürelere ilişkin aylığını oluşturmaktadır.

1- 2000 Yılı Öncesine Ait Aylığın Hesabı

2000 yılından önceki sürelere ilişkin aylığın miktarı, sigortalının prime esas kazançlarına göre tespit edilen gösterge rakamının memur aylık katsayısı ve sigortalının bir başkasının bakımına muhtaç durumda olup olmadığına göre tespit edilen aylık bağlama oranının çarpımına göre hesaplanmaktadır.

a- Göstergenin Tespiti

Gösterge sistemi içinde hesaplanacak aylıklara esas gösterge rakamının tespiti, 5510 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesinin ikinci fıkrası gereğince, sigortalıların 10 takvim yılını geçmemek üzere 2000 yılından önceki primi ödenmiş takvim yılı sayısına göre ha-

zırlanan gösterge ve üst gösterge tes-pit tabloları esas alınarak belirlenmektedir.

Buna göre, sigortalının 1999 yılı dahil olmak üzere 1 ila 10 yıla ait prime esas kazançlar toplamının takvim yılı sayısına bölünmesi suretiyle bulunan ortalama yıllık kazanç tutarı gösterge rakamını belirlemektedir.

b- Aylık Bağlama Oranının (ABO) Tespiti

Aylık bağlama oranı, gösterge ve üst gösterge tablosundan aylığa hak kazanılmasına ve sigortalının bir başkasının bakımına muhtaç durumda olup olmadığına göre farklılaşmaktadır. Gösterge tablosundan hak kazanılan aylıklar için uygulanan aylık bağlama oranı % 70, sigortalının bir başkasının bakımına muhtaç durumda olması halinde ise % 80’dir. Üst gösterge tablosundan hak kazanılan aylıklar için uygulanan aylık bağlama oranı ise her derece ve kademe için ayrı ayrı belirlenen % 50 ila % 59,9 arasında değişmektedir. Sigortalının başka birinin bakımına muhtaç durumda olması üst göstergeden aylık bağlanmasına hak kazanan sigortalının aylık bağlama oranını değiştirmemekte, diğer bir ifade ile üst göstergeden bulunan aylık bağlama oranı 10 puan artırılmamaktadır(6). Ayrıca, sigortalının prim ödeme gün sayısı ya da yaşının aylık bağlama oranının tespitinde bir önemi bulunmamaktadır.

c- Katsayı

Gösterge sisteminde, aylık tutarının hesaplanmasında kullanılan kriterlerden biri de memur aylık katsayısıdır. 1999 Aralık ayı itibariyle yürürlükte olan katsayının 12.000 olması nedeniyle gösterge sistemine göre aylık hesaplanmasında bu katsayı kullanılmaktadır.

d- Tam Aylığın Hesaplanması

2000 yılından önceki sürelere ait tam aylık, “Gösterge x Katsayı x ABO” formülüne göre hesaplanır.

Bu formüle göre 1999 Aralık ayı itibariyle;

– Gösterge tablosundan hesaplanan aylık miktarı (9475 x 12000 x % 70) 79,59 TL, sigortalının başka birinin bakımına muhtaç olması halinde (9475 x 12000 x % 80) 90,96 TL olmakta,

– Üst gösterge tablosundan bağlanmış ise gösterge tablosunun tavan göstergesinin katsayı ile çarpımının % 70’inden az(7) (10175 x 12000 x % 70) 85,47 TL, sigortalının başka birinin bakımına muhtaç olması halinde (10175 x 12000 x % 80) 97,68 TL’den az olamamaktadır.

e- Kısmi Aylığın Hesaplanması

2000 yılından önceki sürelere ait kıs-

mi aylık, (Tam Aylık x 2000 yılından Önceki Gün Sayısı / Toplam Prim Ödeme Gün Sayısı) formülüne göre hesaplanmaktadır. Bulunan kısmi aylık tutarı, % 5,9 oranı(8) ile 2000 yılı Ocak ayına, sonrasında ise 8,45199464995839 katsayısı(9) ile 2008 yılı Ocak ayına taşınmaktadır.

2- 2000-2008 Ekim Süresine Ait Aylığın Hesabı

4447 sayılı Kanunla 2000 yılı itibariyle aylık hesaplamasında köklü değişikliğe gidilmiş ve sigortalıların 2000 ve daha sonraki yıllarda ödemiş oldukları her yıla ait gün ve kazançlar toplamı aylık hesabına dahil edilmiştir.

Yapılan düzenleme ile 2000 yılından önce sigortalının tahsis talep tarihinden önceki son 5 ya da 10 yıllık kazançlarına göre belirlenen katsayı esasına dayalı gösterge sisteminden vazgeçilmiş ve yıllık tüketici fiyatları indeksi (TÜFE) artış oranı ve gelişme hızı (GH) oranlarına göre güncellenen yıllık kazançların ortalamasının alınması esasına dayalı bir sisteme geçilmiştir(10).

a- Ortalama Yıllık Kazancın (OYK) Tespiti

506 sayılı Kanun’un 4447 sayılı Kanun-

la değiştirilmeden önceki 61. maddesi gereği, sigortalının her takvim yılına ait prime esas kazancı, kazancın ait olduğu takvim yılından itibaren aylık talep tarihine kadar geçen takvim yılları için her yılın Aralık ayına göre Devlet İstatistik Enstitüsü(DİE) tarafından açıklanan en son temel yıllı kentsel yerler tüketici fiyatları indeksindeki artış oranı ve gayrisafi yurt içi hasıla sabit fiyatlarla gelişme hızı kadar ayrı ayrı artırılarak bulunan yıllık kazançlar toplamının, toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama günlük kazancın 360 katı, aylığın hesaplanmasına esas ortalama yıllık kazancı oluşturmaktadır.

Buna göre;

– 2000 yılına ait prime esas kazanç tutarı 5,356161552909523

– 2001 yılına ait prime esas kazanç tutarı 3,178730891934495

– 2002 yılına ait prime esas kazanç tutarı 2,273500351127474

– 2003 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,814920645535502

– 2004 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,524509562242510

– 2005 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,317739385580750

– 2006 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,1326755

çarpanı ile güncellenmekte ve 2007 yılı ve 2008 yılı Ekim ayına kadar o-

olan prime esas kazançlar güncel kabul edilerek, bu yıllara ait kazançlar olduğu gibi hesaplamada dikkate alınmaktadır. İlgili yıla ait prime esas kazancın takip eden yılların TÜFE ve gelişme hızı oranlarıyla güncellenmesi sonucunda bulunan kazançlar toplamının, belirtilen dönemde geçen gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan ortalama günlük kazancın 360 ile çarpımı sigortalının ortalama yıllık kazancını vermektedir.

b- Aylık Bağlama Oranının (ABO) Tespiti

4447 sayılı Kanunla aylık bağlama oranının tespit şekli değiştirilmiş ve gösterge sisteminde % 70 olan malûllük aylığı bağlama oranı % 60’a, sigortalının başka birinin bakımına muhtaç olması durumunda % 80 olarak uygulanan aylık bağlama oranı ise % 70’e düşürülmüştür.

c- Tam Aylığın Hesaplanması

2000-2008 Ekim süresine ilişkin aylık, “Ortalama Yıllık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı/12” formülüne göre hesaplanmaktadır.

2008 yılı Ocak ayı itibariyle bulunan tam aylık miktarı, bu tarihte yürürlükte olan prime esas günlük kazanç alt sınırının aylık tutarının % 35’inden az olamamaktadır. Bu nedenle sigortalının gün sayısı karşılığı bulunan aylık miktarı 212,94 TL’nin(11) altında ise hesaplama bu miktar üzerinden devam ettirilmektedir.

d- Kısmi Aylığın Hesaplanması

2008 yılı Ocak ayına ait kısmi aylık; yukarıdaki şekilde bulunan tam aylık tutarının 2000-2008 Ekim dönemine ait gün sayısı ile çarpımının toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır (Tam aylık x 2000-2008 Ekim Arası Gün Sayısı / Toplam Prim Ödeme Gün Sayısı).

B- 2008 EKİM (DAHİL) AYINDAN SONRAKİ SÜREYE İLİŞKİN AYLIĞIN HESABI

5510 sayılı Kanun’un 29. maddesine göre aylık miktarı, ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımına göre hesaplanmakta, aylık bağlama oranının tespiti ise Kanun’un 27. maddesine göre yapılmaktadır.

1- Ortalama Aylık Kazancın (OAK) Tespiti

Ortalama aylık kazanç, 2008 Ekim (dahil) ve sonraki yıllara ait prime esas kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı(12) ile güncellenen kazançlar toplamının belirtilen tarihten sonraki prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan günlük kazancın 30 katı ile çarpımına göre belirlenmektedir.

Buna göre, 2014 yılında aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalının;

– 2008 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,50798670618860

– 2009 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,41555121204224

– 2010 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,29783736320

– 2011 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,148528640

– 2012 yılına ait prime esas kazanç tutarı 1,07520

çarpanı ile güncellenmekte ve 2013 ve 2014 yıllarına ait prime esas kazançlar güncel kabul edilerek, bu yıllara ait kazançlar olduğu gibi hesaplamada dikkate alınmaktadır. Bu şekilde bulunan güncel kazançlar toplamının 2008 Ekim sonrası gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan günlük kazancın 30 ile çarpımı ortalama aylık kazancı vermektedir.

2- Aylık Bağlama Oranının (ABO) Tespiti

5510 sayılı Kanun’un 27. maddesinde 4/1-a bendi kapsamındaki sigortalıların aylık bağlama oranının; prim ödeme gün sayısı 7200 günden az olanlar için 7200 gün üzerinden, gün sayısı 7200’den fazla olanlar için toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden hesaplanacağı, sigortalının başka birinin sürekli bakımına muhtaç olduğunun tespiti halinde de hesaplanan aylık bağlama oranının 10 puan artırı-

lacağı öngörülmüştür.

Buna göre gün sayısı 7200’den az olan 4/1-a sigortalılarının aylık bağlama oranı Kanun’un 29. maddesine göre % 40, bakıma muhtaç olanlar için % 50 olarak uygulanmaktadır. Sigortalının toplam prim ödeme gün sayısına göre bulunacak olan aylık bağlama oranı da hiçbir şekilde % 90’ı geçememektedir.

3- Tam Aylığın Hesaplanması

Tam aylık miktarı, güncellenen kazançlar toplamına göre bulunan ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucuna göre hesaplanmaktadır. Bu şekilde hesaplanan tam aylık miktarı, Kanun’un 55. maddesi gereği 2008 Ekim sonrasında geçen sürelere ait prime esas günlük kazanç alt sınırlarının güncelleme katsayısı esas alınarak bulunan ortalama aylık kazancının % 35’inden, sigortalının bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40’ından az olamamaktadır.

4- Kısmi Aylığın Hesaplanması

Ortalama aylık kazancın aylık bağlama oranı ile çarpımı sonucuna göre bulunan tam aylık miktarının, 2008 yılı Ekim ayı sonrasına ait gün sayısı ile çarpımının toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan tutar sigortalının kısmi aylığını oluşturmaktadır (Tam Aylık x 2008 Ekim Sonrası Prim Ödeme Gün Sayısı / Toplam Prim Ödeme Gün Sayısı).

C- KISMİ AYLIKLARIN BİRLEŞTİRİLMESİ

2008 yılı Ekim ayından önceki sürelere ilişkin gösterge sistemine ve 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme göre hesaplanan aylıklardan hangisinin 2008 yılı Ocak ayında birleştirilerek,

tahsis talep tarihine taşınacak olan aylık miktarının tespiti üç aşamadan oluşmaktadır.

1) 2000 yılı öncesine ait gösterge sistemine göre 1999 Aralık dönemi itibariyle hesaplanan ve bu aya ait % 5,9 TÜFE oranı ile 2000 yılı Ocak ayına taşınan tam aylık miktarı, 2008 yılına kadar geçen yıllar için açıklanan yıllık TÜFE oranlarının birbiri ile çarpımı sonucu bulunan 5,33084633754782 katsayısı ile güncellenmekte ve 2008 yılı Ocak ayı itibariyle güncellenen tam aylık miktarı, 2008 yılından önceki prim ödeme gün sayısına orantılanmaktadır.

2) 1999 Aralık ayı itibariyle gösterge sistemine göre hesaplanan tam aylık miktarının, 2000 yılı öncesi gün sayısına orantılanan ve % 5,9 TÜFE ile 2000-2008 yılları arasında gerçekleşen yıllık TÜFE ve gelişme hızı oranlarının birbiri ile çarpımı sonucu bulunan 8,45199464995839 çarpanıyla 2008 yılı Ocak ayına taşınan miktarı ile 2000-2008 yıllarına ait gün sayıları karşılığı 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme göre bulunan tam aylık miktarının bu tarihler arasındaki gün sayısına karşılık gelen bölümünün toplamı ikinci aylık miktarını oluşturmaktadır.

3) 5510 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesinin üçüncü fıkrası gereği, 01.10.2008 tarihinden önceki sürelere ilişkin aylığın hesabına esas alınan asgari aylık tutarının, bu tarihten önceki gün sayısına orantılı bölümün dikkate alınmaktadır. Bu hüküm doğrultusunda, 1999 Aralık itibariyle en düşük gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımının % 70’i karşılığı olarak hesaplanan ve aylık artışlarıyla 2008 Ocak ayına taşınan as-

gari aylık tutarı(13) 2008 yılı Ekim ayından önceki gün sayısına orantılanır. 2008 yılı Ekim ayından sonra bağlanacak olan aylıklar için 506 sayılı Kanun’a göre uygulanacak olan alt sınır aylığı, mukayesede kullanılacak üçüncü aylığı oluşturmaktadır.

Yukarıda üç maddede sayılan aylık miktarları mukayese edilerek en yüksek tutarı oluşturan aylık miktarı tahsis talep yılının Ocak ayına taşınmaktadır.

2008 yılı Ekim öncesi kısmi aylık tutarı;

– 2008 yılına ait 1,1039

– 2009 yılına 1,0653

– 2010 yılına ait 1,0907

– 2011 yılına ait 1,13

– 2012 yılına ait 1,0682

– 2013 yılına ait 1,0752

oranındaki güncelleme katsayılarının birbiri ile çarpımı sonucunda bulunan 1,6646665249616(14) çarpanı ile tahsis talep yılının Ocak ayına taşınmaktadır.

Bu şekilde güncellenen 2008 yılı Ekim ayından önceki sürelere ilişkin bulunan kısmi aylık tutarı 2014 yılı Ocak ayı itibariyle 5510 sayılı Kanun’a göre hesaplanan kısmi aylık tutarı ile birleştirilerek sigortalıya ödenecek aylık miktarı bulunmaktadır.

D- AYLIĞIN TAHSİS TALEP TARİHİNE TAŞINMASI

Tahsis talep yılının Ocak ayı itibariyle ödenmesine karar verilen aylık miktarı; tahsis talep tarihi, yılın birinci altı aylık döneminde olanlar için ilk altı aylık dönemde aylıklara uygulanan artış oranı ile ikinci altı aylık dönemde olanlar için ise bir ve ikinci altı aylık dönemde aylıklara yapılan artış oranı ile artırılmak suretiyle sigortalıya nihai olarak ödenecek aylık miktarı tespit edilmektedir.

Bu aylık miktarına % 4 veya % 5 oranında(15) ayrıca ek ödeme ilavesi yapılmaktadır.

III- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Sosyal güvenlik uygulamasında, hayatın olağan akışı içinde karşılaşılan olaylar nedeniyle çalışma gücünü en az % 60 oranında kaybettiği tespit edilen malûl sigortalılar gerek aylığı bağlanması için yerine getirilmesi gereken şartlar, gerekse bunlara verilecek aylık miktarının belirlenmesi bakımından özel olarak koruma altına alınmıştır.

Malûllük aylığının hesaplandığı üç ayrı dönemde de sigortalılara verilecek aylık miktarının belirlenmesine esas olan aylık bağlama oranının tespitinde, sigortalının prim ödeme gün sayılarına bağlı kalınmayarak aylık bağlama oranlarının daha yüksek belirlenmesi, dolayısıyla da verilecek aylık miktarının daha yüksek olmasına imkan sağlanmıştır.

KAYNAK . E-Yaklaşım/Aralık 2014

*          Erdoğan ÜVEDİ

*           SGK, Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Risk Yönetimi ve Proje Daire Başkan V.

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         Özel sektörde çalışan sigortalılar açısından 01.10.2008, kamu sektöründe çalışan sigortalılar açısından 15.10.2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.

(3)         Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanları ifade etmektedir.

(4)         Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanları ifade etmektedir.

(5)         SGK, 08.06.2011 tarih ve 2011/48 sayılı Genelge, Üçüncü Bölüm

(6)         Ataman YILMAZ, Tahsis Mevzuatı ve İşlemleri, SSK Yayın No: 679, Ankara 2014, s. 152

(7)         31.07.1987 tarih ve 19534 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 87/11994 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı.

(8)         1999 Aralık ayına ait TÜFE oranıdır.

(9)         2000 ve 2007 (dahil) yılları için gerçekleşen TÜFE oranları ile gelişme hızı oranının % 100’ün birbiri ile çarpımını ifade etmektedir.

(10)       Erdoğan ÜVEDİ, “İntibak Kanunu Üzerine Değerlendirmeler”, e-Yaklaşım, Sayı: 233, Mayıs 2012, s. 557

(11)       2008 Ocak ayında yürürlükte bulunan alt sınır günlük kazanç tutarı 20,28 TL, aylık kazanç tutarı ise 608,40 TL’dir.

(12)       Kanun’un 3. maddesinin birinci fıkrasının (29) numaralı alt bendinde güncelleme katsayısı; her yılın Aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranının % 100’ü ile sabit fiyatlarla gayri safi yurt içi hasıla gelişme hızının % 30’unun toplamına (1) tam sayısının ilave edilmesi sonucunda bulunan değer olarak tanımlanmıştır.

(13)       506 sayılı Kanun’un 5510 sayılı Kanunla mülga geçici 89. maddesi gereği bulunan alt sınır aylığının 2008 Ocak değeri 521,81 TL’dir. Bu tutar,  5510 sayılı Kanun’un geçici 2. maddesine göre hesaplanacak olan ve 2000 öncesine ait gün sayısı bulunanların 2008 Ekim ayı öncesine ait prim ödeme sayısına orantılanacak alt sınır aylığını ifade etmektedir.

(14)       Yapılan hesaplamada sigortalının aylık bağlama talep yılının 2014 olduğu varsayılmıştır.

(15)       2014 yılının ikinci altı aylık dönemi için, 722,13 TL ve üzerinde olan aylıklar için % 4, bu tutarın altındaki aylıklar için ise % 5 oranında ek ödeme verilmektedir.