FİNANSAL KİRALAMA (LEASING) İŞLEMLERİ VE MUHASEBE UYGULAMASI

FİNANSAL KİRALAMA (LEASING) İŞLEMLERİ VE MUHASEBE UYGULAMASI 

24 Nisan 2003 tarih ve 25088 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4842 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 25’nci maddesi ile 213 Sayılı Vergi Usul Kanununa Mükerrer 290’ncı madde eklenmiştir. Söz konusu madde başlığı “Finansal Kiralama İşlemlerinde Değerleme” olarak yer alırken yürürlük tarihinin 01 Temmuz 2003 olması hüküm altına alınmıştır.Yapılan bu düzenleme neticesinde 01 Temmuz 2003 tarihinden başlamak üzere Finansal Kiralama (Leasing) işlemlerinde, kiralamaya konu olan ikisadi kıymet ile sözleşmeden doğan hak, borç ve alacakların değerlemesi ilgili madde hükümleri doğrultusunda yapılmaktadır. 01/07/2003 tarihinden önce yapılmış olan Finansal Kiralama (Leasing) sözleşmeleri doğrultusunda yapılan kira ödemelerin tamamının gider yazılması uygulamasına devam edilecektir.

Finansal Kiralama 4842 sayılı yasa ile yapılan düzenlemeden önce adi kiralama şeklinde algılanıp uygulama da öyle yapılıyordu. Çeşitli defalar Maliye Bakanlığı Denetim Elemanları Finansal Kiralama Yolu ile edinilen (edinilen diyoruz çünkü yapılan sözleşmelerde malın hangi tarihte ve sembolikte olsa hangi tutar ile kiracıya devir edileceğine ilişkin hükümler de bulunmaktadır)  amortismana tabi iktisadi kıymetler için ödenen kira bedellerinin gider yazılmasının sözleşme süresine yayılması gerektiği ve bu nedenle de ödeme değil, sözleşme süresinin  esas alınması gerektiği konusunda eleştirel hareket etmişler ve kimi zamanda bu doğrultuda raporlar düzenlenmiş, mükellefler adına ilave tarhiyatlar yapılmıştır. Ancak yapılan tarhiyatların büyük çoğunluğu yargı kararları doğrultusunda iptal edilmiştir.

TÜRKİYE MUHASEBE STANDARDI-17: 

“KİRALAMA İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ” başlıklı 17 No.lu TÜRKİYE MUHASEBE STANDARDI’nın “II TANIMLAR” başlıklı bölümünün 2’nci maddesinin “b” alt maddesi Finansal Kiralamayı; “Kiralama sözleşmesi ile, bir varlığın mülkiyetine sahip olmaktan kaynaklanan tüm riskler ile tüm yararların kiracıya bırakılmasıdır. Mülkiyet hakkı sözleşme sonunda devredilir veya devredilmez” şeklinde tanım bulmaktadır. Söz Konusu Türkiye Muhasebe Standardının “IV AÇIKLAMALAR” başlıklı bölümünün “Kiracı Açısından Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi” başlıklı “b” alt bölümünün 12’nci maddesinde; “Bir finansal kiralamanın başlangıç tarihinde, işlem, kiracının aktifinde bir varlık pasifinde ise bir borç olarak gözükür. Bilançoda varlık ve borç olarak yer alan kiralama işleminin tutarı, varlığın gerçeğe uygun değeri veya minimum kira ödemelerinin bugünkü değerinden küçük olanıdır. Kira ödemelerinin bugünkü değerini hesaplamak için kullanılan iskonto oranı, kiralamanın faiz oranıdır. Bunu saptamak olanaklı değilse, kiralayanın borçlanma maliyetidir” hükmüne yer verilmektedir.Yine ilgili standardın devam eden 13’nci maddesinde ise;” Özün önceliği kavramı gereğince, muhasebeye konu olan işlemler sadece hukuki şekilleri dikkate alınarak değil, özleri ve ardındaki finansal gerçekler gözönüne alınarak muhasebeleştirilmeli ve sunulmalıdır. Finansal kiralama işleminde kiracı malın mülkiyetini hukuken devralmamakla birlikte, esas olarak gerçeğe uygun değerine yakın bir fiyat ve faiz ödeyerek ekonomik ömrünün büyük bir bölümünde o varlığın ekonomik yararlarının kullanım hakkını satın almaktadır” hükmü de konuya olduğunca açıklık getirmektedir.Devam eden 14’ncü ve 15’nci maddeleri de  finansal kirala işlemlerinin mali tablolara etkisi ile amortisman konusu işlenmiştir. Buna göre; 

Madde 14- Finansal kiralama işlemlerinin kiracının bilançosunda yansıtılmaması durumunda varlıklar ve borçların seviyesi olduğundan az gösterilmiş olur. Bu durumda finansal oranlar gerçeği yansıtmaz. Bu nedenle finansal kiralamanın kiracının bilançosunda hem bir varlık, hem de gelecekteki kira ödemelerinden dolayı bir borç olarak tahakkuk ettirilmesi gerekir. Kiralamanın başlangıcında gelecekte ödenecek kira tutarları aktifte varlık, pasifte borç olarak sunulur. 

Madde 15- Finansal kiralama işlemi her muhasebe döneminde borçlanma maliyetlerine ek olarak bir de amortisman giderine yol açmaktadır. Kiralanan varlıklar için uygulanan amortisman politikası, sahip olunan varlıklar için uygulanan politikalar ile benzer olmalı ve amortisman oranı TMS-9 Amortisman Muhasebesi standardı esaslarına uygun olarak saptanmalıdır. Eğer kira süresinin bitiminde, varlığın mülkiyetinin kiracıya geçeceğine ilişkin belirsizlik varsa, varlığın kiralama süresi veya hizmet süresinden hangisi kısa ise o süre içerisinde varlık tümüyle amorti edilir. Finansal kiralama işlemlerinin konu edildiği TMS-17’nin yürürlük tarihi ise 01/01/2002 olarak belirlenmiştir.

YENİ UYGULAMA VE GETİRDİKLERİ :

Daha önce var olan uygulama farklılığı 4842 sayılı yasa ile 01 Temmuz 2003 tarihinden geçerli olmak üzere giderilmiştir.Avrupa Birliği üyesi olma yoluna atılan önemli adımlar neticesinde elbetteki çok önemli ve köklü bir çok olumlu değişiklikler olmaktadır. Ülkemizde konuşulması dahi güç olan bir çok konu yasal düzenlemelerle Avrupa normlarına kavuşturulmaktadır. Tüm bu iş ve işlemler yapılırken muhasebenin bunların dışında kalması elbetteki düşünülemez. Özetle 01 Temmuz 2003 tarihine kadar vergiden kaçınma olarak ta nitelendirilebilen finansal kiralama işlemleri artık yeni uygulama biçimi ile vergiden kaçınma müessesesi olmaktan kurtarılmış   uluslararası  bir standarda kavuşturulmuştur. Yapılan düzenleme ile mali tabloların doğru bilgileri içermesi sonucunu doğuracağından işletmenin finansal durumunun analizinde de önem arz etmektedir.

FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİNDE KULLANILACAK HESAPLAR VE İŞLEYİŞLERİ :

– 120- ALICILAR    

(11 Sıra No.lu Muhasebe Uygulama Genel Tebliği ile “Finansal Kiralamadan doğan senetsiz alacaklar da bu hesapta izlenir” ifadesi eklenmiştir.)

– 121- ALACAK SENETLERİ

(11 Sıra No.lu Muhasebe Uygulama Genel Tebliği ile “Finansal Kiralamadan doğan senetli alacaklar da bu hesapta izlenir” ifadesi eklenmiştir.)

– 301- FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR

Finansal kiralama sözleşme tutarı bu hesaba alacak, finansal kiralamaya konu olan ilgili varlık hesabına kira ödemelerinin bugünkü değeri ile borç ve bu iki tutar arasındaki fark da “302-Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri” hesabına borç kaydedilir.

– 302- ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ(-)

Finansal kiralama sözleşme tutarı ile finansal kiralamaya konu olan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark “Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri” olarak bu hesaba borç kaydedilir. Kiralama sözleşmesine uygun olarak tamamlanan her dönem sonunda gerçekleşmiş olan faiz giderleri tutarları bu hesaba alacak “66-Borçlanma Maliyetleri” hesap grubunda ilgili borçlanma gideri hesabına borç olarak kaydedilir.

– 401- FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR

Finansal kiralama sözleşme tutarı bu hesaba alacak, finansal kiralamaya konu olan ilgili varlık hesabına kira ödemelerinin bugünkü değeri ile borç ve bu iki tutar arasındaki fark da “402-Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri” hesabına borç kaydedilir. Dönemsellik varsayımına uygun olarak dönem sonlarında, izleyen dönemi ilgilendiren tutar, “301- Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar” hesabına alacak, bu hesaba borç kaydedilir.

– 402- ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ(-)

Finansal kiralama sözleşme tutarı ile finansal kiralamaya konu olan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki fark “Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri” olarak bu hesaba borç kaydedilir. Kiralama sözleşmesine uygun olarak tamamlanan ve her dönem sonunda izleyen döneme ilişkin tutar “302- Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri” hesabına borç, bu hesaba alacak kaydedilir.

KAYNAK.

– 4842 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması hakkında kanun,

– 213 S. VUK Mükerrer 290. Maddesi,

– Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Başlıklık, 17 Nolu TMS,

– 11 Sıra nolu Muhasebe Uygulama Genel Tebliği,

– Alo Maliye

Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda örnek muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. 

Mart ayında leasing yapılan bir sözleşmenin bilgileri aşağıdaki gibidir

Mal Cinsi : Makina
Mal Tutarı: 430.000
KDV oranı: 18%
Ödeme Süresi: 24 ay
Sözleşme Süresi: 4 yıl
Sözleşme Tarihi: 23.03.200X

Ödeme Planı

Kiracı tarafından ödeme planı kesinleştiği tarihte sabit kıymet 430.000  tl bedelle kullanım hakkı olarak kayıtlara alınacaktır.Ayrıca 301 nolu “Finansal Kiralama İşlemlerinden Borçlar” hesabına ödeme planındaki anapara+faiz toplamının kısa vadeli olan kısmı, 401 nolu “Finansal Kiralama İşlemlerinde Borçlar” hesabına da uzun vadeli olan kısımları alacak kaydedilir.Aynı şekilde ödeme planındaki toplam faiz bedeli de vadesine göre 302 ve 402 nolu “Ertelenmiş Finansal Kiralama Borçlanma Maliyetleri” hesaplarının borcuna kaydedilecektir.

20.03.200X tarihindeki ( Sabit kıymetin kiracı tarafından alınması ve leasing sözleşmesinin imzalanması) muhasebe kaydı;

23.03.200X tarihli faturanın muhasebe kaydı;

23.03.200X tarihli faturanın ödenmesi muhasebe kaydı;

25.04.200X tarihli faturanın muhasebe kaydı;  

25.04.200X tarihli faturanın ödenmesi muhasebe kaydı;

01.07.2003 tarihinden itibaren imzalanan finansal kiralama sözleşmelerine konu olan sabit kıymetler kiracının aktifinde olacağından yıl sonunda kiracı tarafından bu kıymetlere (ATİK nin faydalı ömrüne göre ) amortisman ayrılacaktır.(Örnekte faydalı ömür 5 yıl olarak baz alınmıştır)