Dul ve Yetim Kadınlar Hem Eşten Hem Anne/Babadan Dolayı Birden Çok Ölüm Aylığı Alabilir mi?

I- GİRİŞ

Sigortalının ölümü sonrası ölen sigortalının geride kalan yakınları gelir kaybına uğrar. Bu nedenle ölen sigortalının geride bıraktığı aile bireyleri açısından bir sosyal tehlikenin başladığı söylenebilir(1). Sigortalının ölümü sonrası, sosyal tehlikeye uğradığı için geçim sıkıntısı yaşaması muhtemel olan sigortalının dul kalan eşi, bekar, dul veya boşanmış kız çocuğu, ölüm sosyal tehlikesi nedeniyle mahrum kalacağı maddi desteğin yerini alacak bir sosyal yardıma gereksinim duyar(2).

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(3), sigortalının ölümü sonrası geçimleri sigortalı tarafından sağlanan aile bireylerinin geleceklerini güvence altına almak amacıyla, geride kalanların sigortası (ölüm sigortası- Hinterbliebenenversicherung, survivors insurance)(4) düzenlemesine yer vermiştir.

Bu çalışmada; sigortalının ölümü sonrası geride kalan hak sahiplerinden dul eşin, aynı zamanda anne ve/veya babasının da ölmesi nedeniyle birden çok ölüm aylığına (dul ve yetim aylığı) hak kazanıp kazanamayacağı hakkında bilgi verilecektir.

II- ÖLÜM SİGORTASINDAN AYLIĞA HAK KAZANMA KOŞULLARI

Temel koruma birimi olarak aileyi esas alan ölüm sigortası, di­ğer sigorta kollarından farklı olarak sigortalının kendisine değil, ölüme bağlı olarak geride kalan hak sahiplerine sosyal güvenlik garantisi sağ­lar. Yasa koyucu, Türk toplumunun aile ve sosyal yapısı gözeterek sigortalının eşi, çocukları, anne ve babasını hak sahibi olarak tanımlanmıştır(5).

Hak sahibi kavramı ile mirasçı kavramı birbirinden farklıdır. Sigortalının ölümü sonrası mirasçı durumunda olan geride kalan birisi hak sahibi olamadığı gibi hak sahibi olarak nitelenen kişi mirasçı olamayabilir. Ölüm aylığı da mirasçılara değil, 5510 sayılı Kanun’da belirtilen şartları sağlayan hak sahiplerine ödenir. Ayrıca ölenin mirasının reddedilmesi, mirası reddedenin hak sahibi niteliği taşıması koşuluyla ölüm aylığı almasını engellemez(6).

5510 sayılı Kanun’a göre, geride kalanların, ölüm sigortası kapsamından ölüm aylığına hak kazanabilmesi için üç koşulun sağlanmış olması gerekir. Bu koşulların ilki sigortalının ölümü, ikincisi sigortalının sağlığında belirli bir süre prim ödemesinin olması, son koşul ise geride kalanların 5510 sayılı Kanun’da tanımlanmış olan hak sahibi niteliğini taşımasıdır(7).

Belirtmeliyiz ki; sigortalının ölüm biçiminin bir önemi bulunmamakla birlikte, sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle ölmesi veya sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı almakta iken ölmesi durumunda, hak sahipleri ölüm gelirine hak kazandığı gibi sigortalının prim ödeme süresi ölüm aylığına hak kazanmaya yeter sayıda ise hak sahiplerine ölüm aylığı dışında ölüm gelirine de bağlanır (5510/16, 22, 32, 34. md.)(8).

Hak sahiplerinden ilki dul eştir ve dul eşin ölüm aylığı hissesi, çocuklara nispeten yüksek belirlenmiştir. Dul eşin erkek ya da kadın olmasının önemi bulunmamaktadır. Ölüm aylığı bağlanması için dul eşte aranan tek şart sigortalının ölümü sonrası evlenmemesidir. Dolayısıyla dul eşin gelir ya da aylık alması veya sigortalı olarak çalışması ölüm aylığı almasına engel değildir. 1 Ekim 2008 tarihinden sonra ölen sigortalının hak sahibi eşi dışında, ölüm aylığı alan başka çocuk yok ise eşin çalışması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık alması ölüm aylığı hissesini % 75’ten % 50’ye indirir(9).

5510 sayılı Kanun’a göre, dul eşin evlenmesi durumunda aylığı kesilir ancak bu evlilik ölüm nedeniyle sona ererse dul eşe yeniden aylık bağlanır. Sonraki eşin ölümü sonrası önceki ve sonraki eşinden de ölüm aylığına hak kazanan eşe tercih ettiği aylık bağlanır (5510/54/I. md.) Ancak eşlerin birisinden ölüm geliri, diğerinden ise ölüm aylığı alma hakkı bulunan dul eşe gelir ve aylık mukayesesi yapılarak yüksek olanın tamamı düşük olanın ise yarısı bağlanır (5510/54/son md.) Belirtmeliyiz ki; 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce ölen eşlerin sigorta statüleri farklı ise dul eş, ölen her iki eş üzerinden ölüm aylığı alabilirdi.

5510 sayılı Kanun’a göre diğer bir hak sahibi ise sigortalının kız çocuğudur. Ancak sigortalının kız çocuklarının hak sahipliği genel ve özel olmak üzere iki farklı şarta bağlanmıştır. Sigortalının çocuklarının ölüm aylığına hak kazanabilmeleri için aranan genel şartlar, 5510 sayılı Kanun’un md. 5/a, b ve e bentleri hariç 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmamak veya gelir ya da aylık almamaktır. Kız çocuklar için aranan özel şart ise kız çocuğunun medeni durumudur. Kız çocukları için yaş ve öğrenim şartı aranmadığından(10), 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olmayan veya kendi sigortalılığına dayalı olarak 5510 sayılı Kanun kapsamında gelir ya da aylık almayan kız çocukları evlenmedikleri sürece hak sahibi niteliği taşır ve ölüm aylığına hak kazanır. Boşanmış veya eşinin ölümü nedeniyle dul kalmış kız çocukları da bekâr kız çocukları gibi hak sahibi sayılır.

III- EŞİ VE ANNE/BABASI ÖLEN DUL/YETİM KADINLAR BİRDEN ÇOK ÖLÜM AYLIĞI ALABİLİR Mİ?

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı olmak üzere üç büyük sosyal güvenlik kurumu yanında sosyal güvenlik kurumu statüsünde olan 18 banka sandığı bulunmakta idi. Dolayısıyla bu 21 farklı sosyal güvenlik kurumu, Tarım SSK ve Tarım Bağ-Kur kanunlarıyla birlikte 23 farklı sosyal güvenlik mevzuatı doğrultusunda ölen sigortalıların geride kalan dul eş ve yetim kız çocuklarına ölüm aylığı bağlamakta idi. Her bir sosyal güvenlik kanunu, diğerinden bağımsız hükümler içerdiğinden, eşi ve anne-babası öldüğü için dul ve yetim duruma düşen kız çocukları istisnalar hariç bu kanunlar kapsamında ayrı ayrı dul ve yetim aylığına hak kazanabilir, birden çok aylık alabilirdi.

SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nın Sosyal Güvenlik Kurumu’nun çatısı altında birleşmesi sonrası tek yasa olan 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi sonrası eş ve anne/babanın ölüm tarihlerinin 30 Eylül 2008 sonrası olması halinde kız çocuklarının aynı anda hem dul hem yetim aylığı alma imkânı ortadan kalktı. Eş ya da anne-babanın her ikisi ya da en az birisinin ölümü 1 Ekim 2008 tarihinden önce gerçekleşmiş ise sigortalılık statüsüne ve ölüm tarihine göre istisnalar hariç her iki aylığı birden almak mümkün olabiliyor. Aşağıdaki tabloda aynı anda hem eş hem de anne/babanın ölümü sonrası hangi şartlarla dul ve yetim aylığının alınabileceği belirtilmiştir.