DUYURULAR
MEHMET MOLLAİSMAİLOĞLU Tarafından Tarihinde yazıldı
Bu yazı 19.389 defa okundu

Dul ve Yetim Kadınlar Hem Eşten Hem Anne/Babadan Dolayı Birden Çok Ölüm Aylığı Alabilir mi?


I- GİRİŞ

Sigortalının ölümü sonrası ölen sigortalının geride kalan yakınları gelir kaybına uğrar. Bu nedenle ölen sigortalının geride bıraktığı aile bireyleri açısından bir sosyal tehlikenin başladığı söylenebilir(1). Sigortalının ölümü sonrası, sosyal tehlikeye uğradığı için geçim sıkıntısı yaşaması muhtemel olan sigortalının dul kalan eşi, bekar, dul veya boşanmış kız çocuğu, ölüm sosyal tehlikesi nedeniyle mahrum kalacağı maddi desteğin yerini alacak bir sosyal yardıma gereksinim duyar(2).

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(3), sigortalının ölümü sonrası geçimleri sigortalı tarafından sağlanan aile bireylerinin geleceklerini güvence altına almak amacıyla, geride kalanların sigortası (ölüm sigortası- Hinterbliebenenversicherung, survivors insurance)(4) düzenlemesine yer vermiştir.

Bu çalışmada; sigortalının ölümü sonrası geride kalan hak sahiplerinden dul eşin, aynı zamanda anne ve/veya babasının da ölmesi nedeniyle birden çok ölüm aylığına (dul ve yetim aylığı) hak kazanıp kazanamayacağı hakkında bilgi verilecektir.

II- ÖLÜM SİGORTASINDAN AYLIĞA HAK KAZANMA KOŞULLARI

Temel koruma birimi olarak aileyi esas alan ölüm sigortası, di­ğer sigorta kollarından farklı olarak sigortalının kendisine değil, ölüme bağlı olarak geride kalan hak sahiplerine sosyal güvenlik garantisi sağ­lar. Yasa koyucu, Türk toplumunun aile ve sosyal yapısı gözeterek sigortalının eşi, çocukları, anne ve babasını hak sahibi olarak tanımlanmıştır(5).

 

Hak sahibi kavramı ile mirasçı kavramı birbirinden farklıdır. Sigortalının ölümü sonrası mirasçı durumunda olan geride kalan birisi hak sahibi olamadığı gibi hak sahibi olarak nitelenen kişi mirasçı olamayabilir. Ölüm aylığı da mirasçılara değil, 5510 sayılı Kanun’da belirtilen şartları sağlayan hak sahiplerine ödenir. Ayrıca ölenin mirasının reddedilmesi, mirası reddedenin hak sahibi niteliği taşıması koşuluyla ölüm aylığı almasını engellemez(6).

5510 sayılı Kanun’a göre, geride kalanların, ölüm sigortası kapsamından ölüm aylığına hak kazanabilmesi için üç koşulun sağlanmış olması gerekir. Bu koşulların ilki sigortalının ölümü, ikincisi sigortalının sağlığında belirli bir süre prim ödemesinin olması, son koşul ise geride kalanların 5510 sayılı Kanun’da tanımlanmış olan hak sahibi niteliğini taşımasıdır(7).

Belirtmeliyiz ki; sigortalının ölüm biçiminin bir önemi bulunmamakla birlikte, sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle ölmesi veya sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı almakta iken ölmesi durumunda, hak sahipleri ölüm gelirine hak kazandığı gibi sigortalının prim ödeme süresi ölüm aylığına hak kazanmaya yeter sayıda ise hak sahiplerine ölüm aylığı dışında ölüm gelirine de bağlanır (5510/16, 22, 32, 34. md.)(8).

Hak sahiplerinden ilki dul eştir ve dul eşin ölüm aylığı hissesi, çocuklara nispeten yüksek belirlenmiştir. Dul eşin erkek ya da kadın olmasının önemi bulunmamaktadır. Ölüm aylığı bağlanması için dul eşte aranan tek şart sigortalının ölümü sonrası evlenmemesidir. Dolayısıyla dul eşin gelir ya da aylık alması veya sigortalı olarak çalışması ölüm aylığı almasına engel değildir. 1 Ekim 2008 tarihinden sonra ölen sigortalının hak sahibi eşi dışında, ölüm aylığı alan başka çocuk yok ise eşin çalışması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık alması ölüm aylığı hissesini % 75’ten % 50’ye indirir(9).

5510 sayılı Kanun’a göre, dul eşin evlenmesi durumunda aylığı kesilir ancak bu evlilik ölüm nedeniyle sona ererse dul eşe yeniden aylık bağlanır. Sonraki eşin ölümü sonrası önceki ve sonraki eşinden de ölüm aylığına hak kazanan eşe tercih ettiği aylık bağlanır (5510/54/I. md.) Ancak eşlerin birisinden ölüm geliri, diğerinden ise ölüm aylığı alma hakkı bulunan dul eşe gelir ve aylık mukayesesi yapılarak yüksek olanın tamamı düşük olanın ise yarısı bağlanır (5510/54/son md.) Belirtmeliyiz ki; 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce ölen eşlerin sigorta statüleri farklı ise dul eş, ölen her iki eş üzerinden ölüm aylığı alabilirdi.

5510 sayılı Kanun’a göre diğer bir hak sahibi ise sigortalının kız çocuğudur. Ancak sigortalının kız çocuklarının hak sahipliği genel ve özel olmak üzere iki farklı şarta bağlanmıştır. Sigortalının çocuklarının ölüm aylığına hak kazanabilmeleri için aranan genel şartlar, 5510 sayılı Kanun’un md. 5/a, b ve e bentleri hariç 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmamak veya gelir ya da aylık almamaktır. Kız çocuklar için aranan özel şart ise kız çocuğunun medeni durumudur. Kız çocukları için yaş ve öğrenim şartı aranmadığından(10), 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olmayan veya kendi sigortalılığına dayalı olarak 5510 sayılı Kanun kapsamında gelir ya da aylık almayan kız çocukları evlenmedikleri sürece hak sahibi niteliği taşır ve ölüm aylığına hak kazanır. Boşanmış veya eşinin ölümü nedeniyle dul kalmış kız çocukları da bekâr kız çocukları gibi hak sahibi sayılır.

III- EŞİ VE ANNE/BABASI ÖLEN DUL/YETİM KADINLAR BİRDEN ÇOK ÖLÜM AYLIĞI ALABİLİR Mİ?

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce, SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı olmak üzere üç büyük sosyal güvenlik kurumu yanında sosyal güvenlik kurumu statüsünde olan 18 banka sandığı bulunmakta idi. Dolayısıyla bu 21 farklı sosyal güvenlik kurumu, Tarım SSK ve Tarım Bağ-Kur kanunlarıyla birlikte 23 farklı sosyal güvenlik mevzuatı doğrultusunda ölen sigortalıların geride kalan dul eş ve yetim kız çocuklarına ölüm aylığı bağlamakta idi. Her bir sosyal güvenlik kanunu, diğerinden bağımsız hükümler içerdiğinden, eşi ve anne-babası öldüğü için dul ve yetim duruma düşen kız çocukları istisnalar hariç bu kanunlar kapsamında ayrı ayrı dul ve yetim aylığına hak kazanabilir, birden çok aylık alabilirdi.

SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nın Sosyal Güvenlik Kurumu’nun çatısı altında birleşmesi sonrası tek yasa olan 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi sonrası eş ve anne/babanın ölüm tarihlerinin 30 Eylül 2008 sonrası olması halinde kız çocuklarının aynı anda hem dul hem yetim aylığı alma imkânı ortadan kalktı. Eş ya da anne-babanın her ikisi ya da en az birisinin ölümü 1 Ekim 2008 tarihinden önce gerçekleşmiş ise sigortalılık statüsüne ve ölüm tarihine göre istisnalar hariç her iki aylığı birden almak mümkün olabiliyor. Aşağıdaki tabloda aynı anda hem eş hem de anne/babanın ölümü sonrası hangi şartlarla dul ve yetim aylığının alınabileceği belirtilmiştir.



Eşin Sigorta Statüsü

Eşin Ölüm Tarihi

Anne/Babanın Sigorta Statüsü

Anne/Babanın Ölüm Tarihi

Alınacak Aylık

SSK

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Tercih Ettiği Aylık

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

SSK

30.09.2008 sonrası

Tercih Ettiği Aylık

Bağ-Kur

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

01.10.2008 öncesi

Fazla Olan Aylık(11)

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Tercih Ettiği Aylık

Bağ-Kur

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Tercih Ettiği Aylık(12)

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

1.10.2008 öncesi

Tercih Ettiği Aylık(13)

SSK

30.09.2008 sonrası

SSK

30.09.2008 sonrası

Tercih Ettiği Aylık

SSK

01.10.2008 öncesi

SSK

01.10.2008 öncesi

Fazla Olan Aylık

SSK

01.10.2008 öncesi

SSK

30.09.2008 sonrası

Tercih Ettiği Aylık

SSK

30.09.2008 sonrası

SSK

01.10.2008 öncesi

Tercih Ettiği Aylık

Bağ-Kur

01.10.2008 öncesi

SSK

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık

Bağ-Kur

01.10.2008 öncesi

SSK

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

SSK

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık

SSK

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

SSK

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

01.10.1972 ila 03.10.2000 arası ve

08.08.2001 ila 02.08.2003 arası

SSK Maaşını Alır. Toplam geliri brüt asgari ücret altında ise Bağ-Kur maaşını da alır.

SSK

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

04.10.2000 ila 07.08.2001 arası ve

02.08.2003 ila 30.09.2008 arası

Her İki Aylık

SSK

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

01.10.1972 ila 03.10.2000 arası ve 08.08.2001 ila 2.8.2003 arası

SSK Maaşını Alır. Toplam geliri brüt asgari ücret altında ise Bağ-Kur maaşını da alır.


SSK

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

04.10.2000 ila 07.08.2001 arası ve 02.08.2003 ila 30.9.2008 arası

Her İki Aylık

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

SSK

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

SSK

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

SSK

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

SSK

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

01.10.1972 ila 03.10.2000 arası ve 08.08.2001 ila 02.08.2003 arası

SSK Maaşını Alır. Toplam geliri brüt asgari ücret altında ise Bağ-Kur maaşını da alır.

Emekli
Sandığı

01.10.2008 öncesi

Bağ-Kur

04.10.2000 ila 07.08.2001 arası ve 02.08.2003 ila 30.09.2008 arası

Her İki Aylık

Emekli
Sandığı

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

01.10.1972 ila 03.10.2000 arası ve 08.08.2001 ila 02.08.2003 arası

SSK Maaşını Alır. Toplam geliri brüt asgari ücret altında ise Bağ-Kur maaşını da alır.

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

Bağ-Kur

04.10.2000 ila 07.08.2001 arası ve 02.08.2003 ila 30.09.2008 arası

Her İki Aylık

SSK

01.10.2008 öncesi

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık

SSK

30.09.2008 sonrası

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

SSK

01.10.2008 öncesi

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

SSK

30.09.2008 sonrası

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık

Bağ-Kur

01.10.2008 öncesi

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

Bağ-Kur

01.10.2008 öncesi

Emekli Sandığı

30.09.2008 sonrası

Her İki Aylık

Bağ-Kur

30.09.2008 sonrası

Emekli Sandığı

01.10.2008 öncesi

Her İki Aylık


1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu’nun ölüm aylığını düzenleyen 45. maddesinde farklı tarihlerde yapılan değişiklikler nedeniyle kız çocuklarına anne-babalarının ölümüne bağlı olarak yetim aylığı bağlanması ölüm tarihine göre değişkenlik göstermektedir. 1479 sayılı Kanun’un 45. maddesinde düzenlenen ve 01.10.1972 ila 03.10.2000 ve 08.08.2001 ila 01.08.2003 tarihinde ölen sigortalıların kız çocuklarına aylık bağlanması “kız çocuğunun geçimini sağlayacak başka bir geliri olmaması” koşuluna bağlanmıştır. Bu nedenle bu tarihler arasında ölen sigortalının kız çocuklarının gelirleri toplamı (aylık, kira vb. kazanç) brüt asgari ücretin altında ise kız çocuğuna yetim aylığı bağlanabilmektedir.

 

Örneğin; eşinden dolayı SSK’dan ölüm aylığı almakta olan yetim kız çocuğu, Bağ-Kur kapsamındaki babasından dolayı ölüm aylığı talebinde bulunmuşsa; eşinden almakta olduğu aylığının asgari ücret tutarından fazla olması halinde babasından dolayı Bağ-Kur yetim aylığı bağlanmayacak, eşinden almakta olduğu aylığının asgari ücret tutarından az olması halinde bu defa tapu kayıtları da araştırılarak varsa gayrimenkullerinden ve diğer gelirleri de dikkate alınarak tespit edilebilecek aylık gelirinin asgari ücretten fazla olması halinde babasından dolayı Bağ-Kur yetim aylığı bağlanmayacak, eşinden dolayı SSK’dan almakta olduğu ölüm aylığının veya yine diğer gelirleri de dikkate alınmak suretiyle aylık gelirinin asgari ücret tutarından az olması halinde kız çocuğuna hem eşinden dolayı SSK dul aylığı alacak yetim kız çocuğuna ayrıca babası üzerinden Bağ-Kur yetim aylığı bağlanacaktır(14).

 

IV- SONUÇ

 

Ölüm, ne zaman gerçekleşeceği belli olmayan ve bu olguyu yaşa­yan kişi ile birlikte ailesini de sosyo-ekonomik olarak etkileyen bir kav­ramdır. Temel koruma birimi olarak aileyi esas alan ölüm sigortası, di­ğer sigorta kollarından farklı olarak sigortalının kendisine değil, ölüme bağlı olarak geride kalan aile bireylerine sosyal güvenlik garantisi sağ­lar. Türk toplumunun aile ve sosyal yapısı gözeti­lerek sigortalının eşi, çocukları ve bazı şartları sağlayana anne ve/veya babası hak sahibi olarak tanımlanmıştır. Geride kalanların sigortası ile ölen sigortalının sağlığın­da geçimini sağladığı ve geride bıraktığı hak sahiplerine şartların yerine getirilmesi durumunda ölüm aylığı bağlanır. Geride kalanlar sigorta kolundaki temel amaç sigortalının ölümü sonrası geride kalan hak sahiplerinin yaşamlarını asgari bir güvenceye almaktır(15).

 

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 tarihinden önce sigortalı eşinin ve sigortalı anne/babasının ölümü nedeniyle dul ve yetim durumuna düşen kadınlara, ölenlerin sigortalılık statüsü farklı ise istisnalar hariç ölen eşten dolayı dul aylığı, ölen anne/babadan dolayı yetim aylığı ödenmekte iken 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte ölümlerin 1 Ekim 2008 tarihinden sonra gerçekleşmesi halinde sadece tek aylık ödenecek. Hangi aylığın ödeneceği ise dul ve yetim kız çocuğunun tercihine bırakılmıştır.

 

Kaynak:

*           İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürü, Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

**          İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd., Doktora Öğrencisi

(1)         Müjdat ŞAKAR, Sosyal Sigortalar Uygulaması, Beta Yayınevi, Yenilenmiş 10.Baskı, İstanbul:2011, s. 283

(2)         A. Can TUNCAY – Ömer EKMEKÇİ, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınevi, Güncellenmiş 1. Baskı, İstanbul 2011, s. 422; ŞAKAR, age, s. 283

(3)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         TUNCAY – EKMEKÇİ, age, s. 422; Nurşen CANİKLİOĞLU, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu Açısından Geride Kalanların Korunması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul 1997

(5)         Yusuf ALPER, Sosyal Sigortalar, Ekin Kitabevi, Bursa 2003, s. 323

(6)         TUNCAY – EKMEKÇİ, age, s. 425

(7)         TUNCAY – EKMEKÇİ, age, s. 422-425; ŞAKAR, age, s. 284-288; Semih AKTUĞ – Namık HÜSEYİNLİ, “Türkiye ve Azerbaycan Sosyal Güvenlik Hukukunda Ölüm Sigortası” Kamu-İş Dergisi, C:12, Sayı: 4/2012, s. 126-129

(8)         Mustafa KURUCA – Murat ÖZDAMAR, Tüm Yönleriyle Emeklilik, Güncellenmiş 2. Baskı, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2013, s. 185-203

(9)         ŞAKAR, age, s. 286; TUNCAY – EKMEKÇİ, age, s. 425; GÜZEL – OKUR – CANİKLİOĞLU, age, s. 557; KURUCA – ÖZDAMAR, age, s. 191

(10)       GÜZEL – OKUR – CANİKLİOĞLU, age, s. 559

(11)       Anne/babanın ölüm tarihi 01.10.1972 ila 03.10.2000 tarihi arası veya 08.08.2001 ila 01.08.2003 arası ise toplam geliri brüt asgari ücret üzerinde ise anne/babadan dolayı aylık bağlanamaz. Bu nedenle eş üzerinden ölüm aylığı bağlanır.

(12)       Ölen anne/babanın sigortalılık statüsü 4/I-(b) olmakla birlikte (4) numaralı alt bent kapsamında (Tarım Bağ-Kur) ise hak sahibi dul ve yetim kız çocuğuna her iki aylık bağlanır. Ayrıntılı bilgi için Bkz. Nergis ŞİMŞEK, SSK ve Bağ-Kur’da Emeklilik, Güncellenmiş 2. Baskı, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2012, s. 402

(13)       Anne/babanın ölüm tarihi 04.10.2000 ila 07.08.2001 tarihi arası veya 02.08.2003 ila 30.09.2003 arası ise kız çocuk hem eşten hem de anne/babadan sadece birinden aylık alabilir. Tercih ettiği aylık bağlanır.

(14)       22.06.2013 tarih ve 2013-26 sayılı SGK Genelgesi.

(15)       GÜZEL – OKUR – CANİKLİOĞLU, age, s. 551


Yorumları Görüntüle
Hiç yorum yapılmamış.