Akaryakıt İstasyonlarında Belge Düzenine Aykırı Hareket Edilerek Neden Olunan Vergi Kayıpları Üzerine

– GİRİŞ

Akaryakıt sektöründe vergi yükünün yüksek olması, bu alanda faaliyet gösteren mükelleflerin türlü yollarla vergi kayıp ve kaçağına sebebiyet vermelerini de beraberinde getirmektedir. Bunlardan ekseriyetle karşılaşılanı, ödeme kaydedici cihaz fişlerinin, akaryakıtı satın alan araç plakası yerine vergi mükellefiyeti bulunan firmaların gerçekte akaryakıt almayan araç plakalarına düzenlenmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Bu suretle, ÖKC fişleri gider olarak gelir/kurumlar vergisi matrahında dikkate alınmaktadır. Bu durum, yabancı plakalı araç sayısının da giderek artmış olması nedeniyle söz konusu araçlara satılan akaryakıt bedelleri üzerinden de kolaylıkla yapılabilmektedir. Bu nedenle, halihazırda 370 ve 383 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri ile yasal dayanağı bulunan “Taşıt Kimlik Sistemi” uygulamasının bir an evvel devreye sokulmasının sektördeki kayıt dışıyla mücadele anlamında önemli katkı sunacağı düşünülmektedir.

3100 sayılı Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanun’un (3100 sayılı Kanun) değişik 10. maddesi ile Maliye Bakanlığı’na tanınan yetkiye istinaden, taşıtlara perakende olarak (LPG, doğalgaz vb. de dahil) akaryakıt satışı yapan (akaryakıt istasyonu işletmeciliği faaliyetinde bulunan) birinci ve ikinci sınıf tacirlerin, işletmelerindeki akaryakıt pompalarının ödeme kaydedici cihazlara bağlanmaları zorunluluğu, 30.11.2003 tarihinde çıkarılan ÖKC 58 Seri Numaralı Genel Tebliğ ile yürürlüğe konulmuştur. 07.09.2006 tarihinde çıkarılan 68 Seri Numaralı Genel Tebliğ ile de ÖKC fişlerinin fatura yerine geçeceği belirtilerek belge düzenine ilişkin detaylı açıklamalar yapılmıştır.

Bu makalede, ÖKC kullanımına ilişkin 58 ve 68 Seri No.lu Genel Tebliğler kapsamında getirilen usul ve esaslara mükelleflerin uyma noktasındaki isteksizlikleri nedeniyle uygulamayı aşındırmak için başvurdukları türlü yöntemlere değinilecektir. Ayrıca bu durumun giderilmesine yönelik halihazırda yürürlükte olan 370 ve 383 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğlerinde detaylandırılan “Taşıt Kimlik Sistemi” uygulamasının devreye sokulmasına yönelik değerlendirmeler ele alınacaktır.

II- MEVCUT UYGULAMA

Akaryakıt pompalarının ödeme kaydedici cihazlara bağlanmasına ilişkin 58 Seri No.lu Genel Tebliğ ile düzenlemeler yapılmıştır. Buna Göre;

“a) Taşıtlara akaryakıt satışının yapıldığı pompalar, özellikleri 3100 sayılı Kanun ve Tebliğlerle belirlenen ve Bakanlığımızca onaylanan bir veya daha fazla ödeme kaydedici cihaza bağlanmış olacaktır. Pompalar, kasiyer veya pompacı olmaksızın bilfiil müşteri tarafından da (kredi kartlı vb.) kullanılabilen ödeme kaydedici cihazlara da bağlanabilecektir. Pompaların bağlı olduğu ödeme kaydedici cihazlar, pompanın içerisine, hemen yanına veya yakınındaki bir büroya yerleştirilebilecektir.

1. b) Pompalar akaryakıt verilen taşıtın plaka numarası girildikten sonra çalışacak şekilde düzenlenmiş olacaktır. Diğer bir ifade ile taşıtın plaka numarası girilmediği takdirde pompadan akaryakıt akmayacaktır. Şu kadar ki, taşıtlara yapılmayan (bidonla, varille vb.) her türlü akaryakıt satışında pompalara plaka numarası yerine müşterinin adı soyadı veya unvan bilgileri girilecektir.
2. c) Yapılan akaryakıt satışlarıyla ilgili bilgiler ödeme kaydedici cihaz hafızasına otomatik olarak kaydedilecektir. Hafızaya kaydedilen bilgiler, akaryakıt verme işleminin sonunda ödeme kaydedici cihazdan yine otomatik olarak çıkacak fişler ile belgelendirilecektir. Bu fişler 3100 sayılı Kanunla ilgili 7 Seri No.lu Genel Tebliğin(3)“B” bölümünde sayılan bilgilere (akaryakıtın cinsi, miktarı, tutarı vb.) ilaveten, akaryakıt verilen taşıtın plaka numarasını da ihtiva edecektir. Plaka numarası, fiş üzerinde “tarih, fiş no ve saat” ibarelerinin altında, tek satır halinde, büyük harflerle (kalın yazılımlı) veya değişik renklerde gösterilecek, plaka numarasının unsurları olan İl trafik kod numarası, harf grubu ve numara grubu birbirinden ayırdedilmiş bir şekilde yazılacaktır (Örneğin; 06 LCV 01 gibi).”

58 Seri No.lu Genel Tebliğ ile akaryakıt pompalarının ödeme kaydedici cihazlara bağlanma zorunluluğu getirilmiş ancak uygulamada yaşanan bazı tereddütlerin giderilme zarureti hasıl olduğundan 68 Seri No.lu Genel Tebliğ yayımlanmıştır. Mezkur Tebliğ’de ise, Akaryakıt Pompalarına Bağlı Ödeme Kaydedici Cihazlar Kullanılarak Verilen Fişlerin Fatura Yerine Geçen Belge Olarak Kabul Edilmesi, Taşıt veya Müşteri Tanıma Sistemleri Kullanılarak veya Özel Anlaşmalara Dayanılarak Yapılan Akaryakıt Satışlarında Belge Düzeni, Bedeli Peşin Ödenen Akaryakıt Satışlarında Belge Düzeni, Tankerlerden Yapılan Akaryakıt Satışları, Test ve Sevk Amaçlı Alımlar, Yanlış Plaka Numarası Girilmesi ve Ödeme Kaydedici Cihazlardan “X”, “Z” ve “Mali Hafıza” Raporlarının Alınması hususları ile ilgili olmak üzere yedi başlık altında uygulamadaki tereddütlü hususlara yön verilmiştir.

Söz konusu düzenlemeler çerçevesinde akaryakıt satışına ilişkin süreç esasında oldukça basittir. Özet olarak sistemin işleyişi itibariyle, pompadan akaryakıt verilebilmesi için öncelikle ödeme kaydedici cihaza plaka bilgisinin girilmesi gerekmektedir. Taşıt tanıma sistemini kullanan araçlar haricinde bu bilgi elle girilmektedir. Öte yandan, plaka numarası girilmeden akaryakıt transferi sağlanmamakla birlikte bidon ve varille yapılan akaryakıt satışlarında 68 Seri No.lu Genel Tebliğ düzenlemeleri çerçevesinde plaka numarası yerine müşterinin ad-soyadı veya unvan bilgileri girilerek ÖKC fişi tanzim edilmektedir. Yanlış plaka numarası girilmesi halinde ise hatalı fiş iptal edilerek 213 sayılı Vergi Usul Kanunu kapsamında fatura düzenlenecek ve fatura nüshasının ekine iliştirilecektir.

III- VERGİ KAYBINA NEDEN OLUNAN DURUMLAR

Genel olarak ifade etmek gerekir ki akaryakıt alan herkesin, vergi kayıp ve kaçağının önüne geçilmesini teminen ödeme kaydedici cihaz belgesine plakasını doğru yazdırması ve bu belgeyi alması mühim bir noktadır. Zira, akaryakıt satışı sonucu ÖKC fişinin doğru plakaya yahut bidon, varil vb. teslimlerde doğru kişiler adına düzenlenmemesi durumu söz konusu olabilmektedir.

Böyle bir durumda, ÖKC fişinin akaryakıt satışı yapılmayan bir mükellef adına ya da firmanın envanterine kayıtlı bir araç plakasına tanzim edilmesi ve bu sayede söz konusu ÖKC fişlerinin gider belgesi olarak gösterilmek suretiyle vergi kayıp ve kaçağına neden olunması durumu oldukça basit bir şekilde gerçekleşebilmektedir. Bu suretle ayrıca istasyon sahibi ya da pompacılarda bilerek yanlış plaka bilgisi girmeleri mukabili komisyon geliri elde edecektir.

Öte yandan, hem akaryakıt bayiliği hem lojistik, hem de şehir içi ya da şehirler arası yolcu taşımacılığı gibi alanlarda faaliyet gösteren ve envanterinde bir çok araç bulunan firmalarda daha riskli bir durum ortaya çıkmaktadır. Zira bu akaryakıt bayileri, bünyelerinde bulunan akaryakıt bayilerinden satış yaptıkları nihai tüketicilerin fişlerini istememesi halinde bu araçların plakaları yerine envanterlerinde yer alan araçların plaka bilgilerini ödeme kaydedici cihaza girerek fazladan gider yazma durumu ile karşılaşılabilmektedir.

Her ne kadar bahse konu durumların fiilen tespit edilmesi halinde ilgililer hakkında 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 359/a-2 bendi gereğince muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenlemek ve kullanmaktan işlem yapılması gerekliliği olsa dahi bahse konu olayın tespitinin oldukça zor olması, söz konusu müeyyidenin uygulanmasını güçleştirmektedir.

Diğer taraftan, ülkemizde başta Suriye plakalı olmak üzere giderek artan sayıda yabancı plakalı araç bulunmaktadır. Özellikle, Gaziantep, Hatay, Şanlıurfa ve Mersin gibi güney illerinde yabancı plakalı araç sayısı giderek artmaktadır. Yalnızca Gaziantep İlinde Kasım/2014 dönemi itibariyle yerel haberlere göre 5.000 civarında Suriye plakalı araç olduğu bilgisi bulunmaktadır(1).

Söz konusu yabancı plakalı araçlara yapılacak akaryakıt satışlarında plaka bilgisi kısmına elle yabancı plaka bilgisi girilmektedir. Öte yandan, uygulamada yabancı plakalı araçlara yapılacak akaryakıt satışlarında bahse konu satışlar için tanzim edilen ÖKC fişlerine vergi mükellefiyeti olan şahıs/kurumların envanterinde yer alan araçlara ait plaka bilgileri girilmekte ve önemli ölçüde vergi kayıp ve kaçağına neden olunmaktadır.

Bu hususun Kasım/2014 dönemi itibariyle Gaziantep İli nezdinde 5.000 Suriye plakalı araç olduğu kabulüyle neden olunabilecek vergi kayıp ve kaçağını hesaplayalım:

Her bir Suriye plakalı aracın aylık ortalama 100 TL akaryakıt alımı yaptığını düşünürsek aylık bazda 500.000 TL yıllık bazda 6.000.000 TL akaryakıt satışı yapılmış olacaktır. Söz konusu akaryakıt satışlarına ilişkin yabancı plakalı araç bilgilerinin yerine A, B, C… ticaret şirketlerinin araçlarına ait plaka bilgilerine ÖKC fişi düzenlenmesi halinde mükellef kurumların söz konusu ÖKC fişlerini gider yazmak suretiyle 1.200.000 TL kurumlar vergisini ziyaa uğratma durumu ortaya çıkacaktır.

IV- ÖNERİLER

Ülkemizde akaryakıt üzerindeki vergi yükünün fazla olması, mükelleflerin farklı saiklerle hareket etmesine neden olmakta ve sektörel bazda kayıt dışılığı artırmaktadır. Diğer taraftan, kayıt dışı ekonomiyle mücadele noktasında eylem planları açıklanarak önemli çalışmalar sarf edilmektedir.

Makalenin III ve IV no.lu bölümlerinde belirtilen akaryakıt satışı yapılan plaka yerine farklı bir aracın plakasının girilmesi ya da akaryakıtın bidon, varil vb. dolum yapılması halinde akaryakıt satışı yapılan kimse yerine farklı bir kimsenin bilgilerinin girilmesi durumunda neden olunabilecek vergi kayıp ve kaçağına değinmiştik. Keza yabancı plakalı araçların giderek artması hasebiyle söz konusu vergi kayıp ve kaçağı da önemli ölçüde artmaktadır.

Maliye Bakanlığı, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 257/6. maddesi gereğince vergi güvenliğini sağlamak amacıyla niteliklerini belirleyip onayladığı elektrikli, elektronik, manyetik ve benzeri cihazlar ve sistemleri kullandırmaya, bu cihaz ve sistemler vasıtasıyla bandrol, pul, barkod, hologram, kupür, damga, sembol gibi özel etiket ve işaretlerin kullanılmasına ilişkin zorunluluk getirmeye yetkili kılınmıştır. Bu kapsamda, araçlara, yakıt tanklarına, varillere, tanker vb. ad-soyadı/unvan/ vergi kimlik no/plaka no gibi bilgileri ihtiva eden elektronik veya manyetik bir çip veya aygıt kullanma zorunluluğu getirmesinin önem arz ettiği düşünülmektedir. Zira böyle bir uygulama sayesinde taşıtın plaka bilgisinin pompalara bağlı ödeme kaydedici cihazlara otomatik olarak kaydedilmesi sağlanacak ve mükelleflerce vergilendirmede gider olarak değerlendirilen akaryakıt harcamaları sağlıklı bir şekilde takip edilecektir.

Akaryakıt satın alan motorlu taşıtlara ait plaka bilgisinin ödeme kaydedici cihazlar tarafından otomatik olarak tanınmasını sağlamak üzere, “Taşıt Kimlik Birimi” takılmasına ilişkin 370 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği(2) yayımlanmıştır. 383 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği(3)’nde ise; Taşıt Kimlik Birimi Sisteminin teknik özelliklerine ilişkin belirlemeler yapılmış, konu ile ilgili diğer bazı hususlar açıklanmış ve akaryakıt istasyonlarına, pompalardan yapılan satışlara ilişkin bilgilerin Gelir İdaresi Başkanlığı’na aktarılması yönünde zorunluluk getirilmiştir. Anılan zorunluluğun yerine getirilmesi için kullanılacak teçhizata ilişkin belirlemeler ile zorunluluğun başlangıç tarihi, zorunluluğa uymayanlar hakkında uygulanacak cezalar ve diğer hususların, Bakanlıkça yayımlanacak bir tebliğ ile ayrıca duyurulacağı belirtilmiştir.

Halihazırda mevzuat açısından yasal dayanağı olan bu zorunluluğun başlangıç tarihinin belirlenerek bir an evvel yürürlüğe girmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda anılan sistemin uygulamasını hızlandırmak için yerli araçların trafik tescil işlemlerinde ya da muayene işlemlerinde söz konusu çip veya aygıtlar yerleştirilmeksizin işlemlerin yapılmaması gibi yönlendirmeler yerinde olacaktır. Keza, ülkelerindeki olağanüstü haller nedeniyle ülkemize giriş yapan yabancılara ait araçlara geçici trafik belgesi ve tescil plakası verilmesine ilişkin Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin 51/A maddesi kapsamında tescil işlemleri yapılmaya başlanmıştır. Bu kapsamda, her tescil işlemi yaptıracak yabancı menşeli araç için de tescil işlemini gerçekleştirebilmenin şartlarından biri olarak anılan çip veya aygıt taktırılmasının zorunlu tutulması halinde hızlı bir dönüşüm yaşanacağı ve bu suretle vergi kayıp ve kaçağının önemli ölçüde önüne geçileceği düşünülmektedir.

V- SONUÇ

Akaryakıt sektörü, genel olarak vergi yükünün yüksek olduğu bir sektör olması hasebiyle kayıt dışılık oranı da yüksektir. Kayıt dışı ekonomiyle mücadelenin hayati öneme sahip olduğu ülkemizde, hem yabancı plakalı araçların satın almış oldukları akaryakıtlara ilişkin ÖKC fişleri marifetiyle hem de yerli plakalı araçlar için yakıtı alan araç plakası yerine farklı bir aracın plakası kullanılarak önemli ölçüde vergi kayıp ve kaçağına neden olunmaktadır. Bu nedenle, 370 ve 383 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri ile getirilen “Taşıt Kimlik Birimi” sistemi uygulamaya konularak her araç, tanker vb. için yerleştirilecek bir çip veya aygıt marifetiyle yalnızca akaryakıtı temini eden adına ÖKC fişi tanzim edilerek mevcut vergi kayıp ve kaçağının önüne geçilmesine önemli bir katkı sunacaktır.

KAYNAK : E YAKLAŞIM AĞUSTOS 2015

*           Vergi Müfettişi (E. Maliye Müfettişi)

(^·)         Bu makalenin içerdiği fikir ve görüşler tümüyle yazarın şahsi görüşleri olup çalıştığı Kurum’u bağlamaz. Çalıştığı Kurum veya yaptığı görevle ilişki kurulmak suretiyle herhangi bir şekilde kesinlikle kullanılamaz.

(1)         http://www.telgraf.net/genetik-tehlike–haberi-33086.html (Erişim: 07.07.2015)

(2)         06.04.2007 tarih ve 26485 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         04.06.2008 tarih ve 26896 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

*‘ALİ ZEKERİYA ÖZMEN’